De bundel zou je een kleine caleidoscoop van Rusland in de twintigste eeuw kunnen noemen. Het verband leggen tussen de verhalen laat Solzjenitsyn aan de lezer over. Trouwens, ook de verhalen zelf zijn in twee delen gesplitst en ook die moet de lezer zelf weer met elkaar verbinden. Het gaat over het leven in de Sovjet-Unie en dat erna, het chaotische ‘bevrijde’ Rusland van Jeltsin. De wereldoorlogen spelen een grote rol, met name de Tweede waarbij de auteur voelbaar op zijn eigen leven teruggrijpt. In Zjeljaboega-Buiten is dat zelfs even uitdrukkelijk het geval.
Dat Solzjenitsyn een christelijk auteur is, merk je aan het realistische humanisme waarmee zelfs de wreedste oorlogssituaties worden beschreven. Hij wil vooral dat het immens onrecht uit de Sovjetperiode niet wordt vergeten en dat de slachtoffers eer wordt gebracht. Die nobele doelen sluiten overigens een regelmatig sarcasme, vooral in de laatste zin, niet uit. Overigens zijn dit sowieso geen verhalen die het de lezer, zeker de Nederlandse lezer, gemakkelijk maken. Ik kan me voorstellen dat die zich na het eerste verhaal, over een oorlogswees en een bezoek aan een Sovjetschrijver, ietwat gedesoriënteerd voelt. Het helpt als je wat van de Sovjetgeschiedenis weet, maar uiteindelijk wordt elke lezer die bereid is door te zetten beloond. Zo is Op het scherp van de snede hoe dan ook een meeslepende minibiografie van maarschalk Zjoekov én van de geschiedenis van de Sovjet Unie die zich in die biografie weerspiegelt.
Dat dit moeilijk vertaalbare boek nu in het Nederlands beschikbaar is, is een klein wonder. Soms worden subsidies goed besteed. Vertaalster Madeleine Mes kreeg althans een beurs van het Fonds voor de Letteren. Nieuw Amsterdam durft het kennelijk uit te geven. Ik vrees dat het geen bestseller wordt, maar dat ligt niet aan hen. Als ik leraar was op een middelbare school, gaf ik een van deze verhalen als huiswerk op. Dit is wezenlijke literatuur met als bonus een competente historische stoffering. Of is de stoffering juist het thema?
Alexander Solzjenitsyn, Abrikozen op sap en andere verhalen. Uitg. Nieuw Amsterdam, 368 pp., pb., € 22,95, ISBN 978 90 468 1390 4.
