We kennen het in Nederland beter als De opstand der horden. Een titel waarvan je de rillingen krijgt als je bedenkt dat de vertaling uitkwam in 1933, het jaar van Hitlers machtsovername. De vertaler en verzetsman Johan Brouwer zou in 1943 door de nazi’s worden geëxecuteerd: ingehaald door de horden die hij zelf had helpen aankondigen.
De nieuwe vertaling van Diederik Boomsma De opstand van de massamens, draagt ertoe bij dat je die anders leest dan zijn voorganger. Veel van wat betoogd wordt, is behoorlijk actueel, vooral als je in aanmerking neemt dat onze tijd eigenlijk weinig gemeen heeft met de jaren dertig. Weliswaar is het gebruikelijk daarmee parallellen te trekken – de befaamde Godwin – maar de verschillen zijn groter dan de overeenkomsten.
Zijn wij soms langs een andere weg massamensen geworden? Is het proces van massamensificatie veranderd? Van het huidige Duitsland is het ondenkbaar dat het nog achter een jodenhatende volksmenner aanloopt, die Europa wil veroveren. Het nazisme was een bijzonder agressieve vorm van secularistisch modernisme. Met de val van nazi-Duitsland was echter de achterliggende mentaliteit niet ten einde. In de volgende decennia herpakte die zich en werd geleidelijk weer agressiever, waarbij het opnieuw de wetenschap van het moment als zijn ideologische rechtvaardiging koos. En zie, veel noties van het nazisme zoals euthanasie van ‘onwaardig’ leven en eugenetica komen weer terug. Jammer dat Hitler zoveel goede dingen in kwade reuk heeft gebracht, zei Richard Dawkins letterlijk.
Hoe schadelijk ook, daarnaast heeft het binnenhalen van de islam in Europa, nadat die eeuwenlang met veel moeite buiten de deur was gehouden, nieuwe risico’s geschapen die nog veel groter zijn. Het optreden van het radicaal-islamitische terrorisme en van Islamitische Staat, dat het nazisme in meedogenloosheid lijkt te willen overtreffen, maakt ons duidelijk dat de goedkope vormen van naoorlogs verzet voorbij zijn. Wie het voor de Joden wil opnemen, heeft daarvoor weer alle gelegenheid. Hang eens een Israëlische vlag uit je raam en kijk wat er gebeurt. De herleving van het antisemitisme en de om zich heen grijpende Holocaustontkenning hebben daar alles mee te maken. En het blijft niet bij ontkenning, zoals de aanslagen op Joden in Brussel, Parijs en elders laten zien.
Uiteindelijk zijn we allemaal massamensen, voortgejaagd door de tijdgeest. Slechts bij de God van de Bijbel gaat onze ziel vreedzaam voor anker. Onder de stormen van de tijd schieten we wortel in Hem en komt onze individualiteit tot bloei. Dat is het geheim van de Europese beschaving, dat we verloren zijn en dat deze tijd zo wanhopig probeert terug te vinden.
