Het gaat goed met de christelijke eenheid. Pas werd bekend dat Franciscus eind juni een kerk bezoekt van de Waldenzers, een middeleeuwse sekte die nu protestants is. Ook de anglicanen, oosters-orthodoxen en evangelicalen reikt de paus de hand. Ferme stappen in de richting die het Tweede Vaticaans Concilie ons wijst.

Mariadevotie
Of niet? Toen de protestantse theoloog Bram van de Beek in 2012 Maria als voorspreekster bepleitte, reageerde de katholieke oecumenicus Hendro Munsterman koel dat Mariadevotie onnodig is voor eenheid met Rome. Een vals irenisme dat Unitatis redintegratio (1964) sterk veroordeeld. Dit decreet verplicht juist in de oecumenische dialoog het volle geloof te belijden.

Beteuterd
Ooit was het anders. In de jaren na de Tweede Wereldoorlog laafden protestanten en katholieken zich lustig aan elkaars bronnen. De hervormde J.T. Doornenbal ging zelfs geestelijk bijtanken bij de zusters in Bennebroek. Bij de moeder-overste van het klooster hoorde hij de echo van heilige vrouwen uit de christelijke traditie.

Consternatie
Groot was Doornenbals consternatie toen hij in revolutiejaar 1968 het klooster bezocht. Moeder-overste had haar habijt ingeruild voor een truitje en een rokje. Beteuterd schreef hij: “Tot op deze avond toe was er altijd de gedachte dat er althans nog ergens iets van het oude was overgebleven, maar ook dat is voorbij.”

Theologie
Dat oude was niet alleen het habijt, maar ook de orthodoxe theologie. Onder leiding van pater Edward Schillebeeckx kwam er een vrijzinnige theologie, waarin geloofswaarheden verdampten in symbolische interpretaties. Gezamenlijke geloofsbelijdenis maakte plaats voor gezamenlijke progressieve projecten.

Broodnodig
Kunnen we het hoofdstuk ‘oecumene’ nu sluiten? Allerminst. De oecumene is broodnodig voor de toekomst. Onder druk van een toenemend ongelovig publiek vreet de overheid in hoog tempo aan christelijke verworvenheden. Zo zijn christelijke scholen tegenwoordig verplicht leerlingen aan te nemen wier ouders Christus loochenen.

Optima forma
Eenzelfde overheidsbemoeienis is in de negentiende eeuw de hoofdreden geweest dat antirevolutionaire protestanten en rooms-katholieken zich politiek groepeerden. Daarbij was hun analyse hetzelfde: de liberale geest predikt verlichte vrijheid, maar brengt duistere tirannie. De Franse Revolutie toont die tirannie in optima forma. Christen-zijn is derhalve contrarevolutionair-zijn, ook in schijnbaar ‘onpolitieke’ zaken als onderwijs.

Reactionaire politiek
Wie wijzen ons de weg naar christelijke eenheid nu donkere wolken samenpakken? Liefst eigentijdse hertalers van het eens vanzelfsprekend mengsel van orthodoxe theologie en reactionaire politiek en cultuur. Twee namen schieten te binnen.

IJdele zaak
In protestantse hoek is het niet makkelijk kiezen. De theologen zijn flink links, apologeten voor communisme zoals de beroemde Karl Barth. Of ze verketteren maatschappelijke betrokkenheid – de positie van Bram van de Beek, die eens verklaarde dat christelijk verzet tegen het Derde Rijk een ijdele zaak was.

Doordachte plaatsing
Niets van dit alles bij de hersteld-hervormde dominee Huib Klink. Wie op ecclesianet.nl zijn artikelen leest, ziet doordachte plaatsing van het christelijk geloof tegenover de goddeloze Franse Revolutie, tegenover het links-liberalisme dat het Westen plaagt.

Onverzoenlijk
Klink is een leerling van dr. Wim Aalders, lange tijd de enige protestantse theoloog aan de Nijmeegse universiteit. Hij was ook de enige docent die Edward Schillebeeckx niet verdedigde tegenover Rome. Schillebeeckx erkende niet eens de historiciteit van het Evangelie en had daarom geen plaats aan een christelijke universiteit, aldus Aalders. Aalders was katholieker dan zijn collega’s, mede omdat hij goed inzag hoe onverzoenlijk modernisme en christendom zijn. Ook omdat hij niet vluchtte in piëtisme, maar de wereld wilde kerstenen met christelijke cultuur en dito politiek.

Vagevuurverdediger
Welke katholiek deelt dit project? De enige die moedig durft te denken over geloof als zout in de wereld, is hispanist Robert Lemm. Zijn essays ontvouwen het panorama van de westerse literatuur, van de lutheraanse vagevuurverdediger Emanuel Swedenborg tot de katholieke reactionair Nicolás Gómez Dávila. Uniek is dat hij schrijvers ook volgt in hun politiek-incorrecte verdediging van zielenleven na de dood (Swedenborg) en verkettering van democratie (Dávila). Lemm castreert niet, maar toont de westerse traditie in volle vorm en toont de plaats van het katholiek geloof daarbinnen.

Potsierlijk
Moet christelijke eenheid nagestreefd worden door dialoog over de beste invulling van theocratie? Potsierlijk als dat klinkt, als er overeenstemming is over de sociale heerschappij van Christus, staan we al veel verder dan nu.

Op dinsdag 28 april spreken Robert Lemm en Huib Klink over de reactionaire ziel en de zielloze wereld bij Conservatief Café in Gouda. Info: www.conservatiefcafe.nl. Rutger Schimmel (1989) is historicus en bestuurslid van Stichting Conservatief Café.