Ian Ker, priester en biograaf van zowel kardinaal Newman als G.K. Chesterton, wil in dit zeer beknopte, geprezen, maar nogal dure boekje Newmans licht laten schijnen over het Tweede Vaticaans Concilie. Dat hij een groot kenner is, blijkt uit de welgekozen citaten op iedere pagina. Ker besteedt veel aandacht aan Newmans denkbeelden over de ‘ontwikkeling van de doctrine’. Het is normaal dat geloofsleer zich ontwikkelt. Het punt is echter, zoals ook op de gezinssynode weer speelt, welke ontwikkelingen legitiem en katholiek zijn. Newman heeft daar criteria voor opgesteld, die we volgens Ker serieus moeten nemen. Omdat concilies vergaande besluiten nemen in de ontwikkeling van het geloof, worden zij gevolgd door een periode van kerkelijke instabiliteit. Van wat wij in onze tijd meemaken, zou kardinaal Newman niet opgekeken hebben.
Het grappige is dat zowel progressieven als conservatieven Newman voor zich opeisen: progressieven omdat Newman oog had voor de onvermijdelijkheid van ontwikkeling, conservatieven omdat Newman benadrukt hoe het geloof daarbij aan zichzelf gelijk kan en moet blijven. Volgens Ker is paus Benedictus XVI, niet toevallig de paus die Newman in 2010 zalig verklaarde, het meest aan hem geestverwant. Vooral vanwege het pleidooi dat het Tweede Vaticaans Concilie niet als breuk, maar als een voortzetting van de traditie opgevat moet worden. Wat dat betreft heeft paus Benedictus XVI in 2007 met Summorum Pontificum, het motu proprio dat de oude liturgie weer in haar rechten herstelde, een duidelijk teken gesteld. Er is dus geen tegenspraak tussen een dogmatisch en een levend geloof. Het dogma is het dna van het groeiende organisme.
Bij de lof voor dit boekwerkje sluit ik mij graag aan, maar met kanttekeningen. De overkoepelende gedachte dat alle deining na het Tweede Vaticaans Concilie niet meer is dan wat we hadden kunnen verwachten, vind ik een onderschatting en bagatellisering van de risico’s ervan. Zou kardinaal Newman, met zijn vroegtijdig waarschuwen tegen liberalism dat niet ook gevonden hebben?
Ian Ker, Newman on Vatican II. Uitg. O.U.P., 168 pp., geb., € 34,99, ISBN 978 0 19 871752 2.
