Peter Pomerantsev schreef een bejubeld boek over het Rusland van Poetin. Daarin is veel mogelijk, maar de grenzen zijn ook heel duidelijk. Alles wordt ingekleed in democratische retoriek. Westerlingen vinden het moeilijk zich daar een beeld bij te vormen, net zoals ze niet snappen waar Poetin in Oekraïne nu precies op uit is. In feite is Poetins beleid vooral een voortzetting van wat altijd geweest is. Het boek gaat vooral over de weaponization, het ‘tot wapen maken van informatie, cultuur en geld in de postmoderne dictatuur van Vladimir Poetin”. Het woord “dictatuur” vind ik hier overigens ongelukkig. Een moderne Russische krant is nog altijd een wereld van verschil met die van de USSR. Natuurlijk wordt ook de huidige Russische persvrijheid politiek gemonitord, maar dat is nog iets anders dan enkel politieke propaganda mogen afdrukken, zoals destijds.
Maar goed, waanzinnig onrecht floreert zeker ook in poetinistisch Rusland. Pomerantsev werkte er als onderzoeksjournalist. Hilarische en tragische verhalen wisselen elkaar af. Yana Yakovleva boog als succesvolle zakenvrouw niet voor afpersing door de bureaucratie en draaide de gevangenis in. Ze is nu activiste voor een rechtsstaat. Veel aandacht ook voor de teloorgang van de beeldschone Ruslane Korshunova. Pomerantsev ontdekte dat zij als zoveel anderen slachtoffer werd van zo’n enge organisatie voor “persoonlijkheidsontwikkeling”, waarvan de psychologische methodes haar met 22 jaar tot zelfmoord dreven.
Mensen zoeken naar vervulling, maar de Russische Kerk is niet meer dan een toneelattribuut, schrijft Pomerantsev, wat ik nogal ongenuanceerd vind. Als Poetin door patriarch Kyrill een “wonder” genoemd wordt, volgt hij de traditionele slaafse houding, maar daar is zijn Kerk als geheel nog niet mee gekenschetst. Laten we verder ook niet vergeten dat onder Lenin 200.000 priesters en religieuzen zijn vermoord. Wat de Pomerantsev goed ziet, is dat jezelf Russisch-orthodox noemen simpelweg doorgaat voor bewijs van goed vaderlanderschap, hoe ongelovig en liederlijk je verder ook bent.
Het boek, waarvan de Nederlandse vertaling deze maand uitkomt, is hoe dan ook een fascinerend kijkje achter de schermen van de samenleving en de media in het Rusland van Poetin. De analyses, voor zover daar sprake van is, blijven wat aan de oppervlakkige kant.
Peter Pomerantsev. Nothing is True and Everything is Possible. The Surreal Heart of The New Russia. Uitg. Public Affairs, 240 pp., geb., € 26,99, ISBN 978 1 61039 455 0 52599.
