“Democratie”, zo zei eertijds Winston Churchill, “is de slechtste staatsvorm, op alle andere na.” Dat vleugje nuance en speels raffinement, waar Churchill nog mee wegkwam, is tegenwoordig uitgesloten. Vandaag heet democratie (van dèmos: volk; kratein: regeren) zonder meer deugdelijk.
Maar welke democratie dan? Die van Perikles (vijfde eeuw voor Christus), waarin het participerende volk nog werd geïnspireerd tot respect voor de voorvaderen en de ongeschreven wetten, waarin datzelfde volk nog overliep van trots op de eigen stadsstaat? Lees er Thucidydes’ De Peloponnesische Oorlog maar op na. Of de moderne, verlichte democratie: die van het actief en passief kiesrecht, die zich niet meer bekommert om de finaliteit, maar strandt in de cosmetische ‘methode’ van de staatsvorm en net daardoor dictatoriale trekjes krijgt?
Beiden zullen wel niet volmaakt zijn. Wat, door mensenhanden gewrocht, is dat wel? Maar die autoritaire complexie van de moderne democratie begint toch behoorlijk te jeuken. Het middel om de tirannie te installeren, heet politieke correctheid, die met haar wortels geklemd zit in de volonté général van Rousseau; de behoeders ervan zijn de journalisten die zich, onder het mom van de persvrijheid, verdringen in die kleffe poel van de pensée unique en vervolgens alle andere meningen ridiculiseren. Sprekend voorbeeld is de berichtgeving over de Sint-Ignatiusschool te Maleizen (Overijse), in de rand van Brussel.
Op vraag van verschillende ouders, die het moderne onderwijsaanbod wat schraal vonden, opende de school in september haar deuren. Nu nog met vijf leerlingen, maar – gelet op de steunbetuigingen en informatieaanvragen – met een fameus groeipotentieel, wil de school de traditie koesteren. De voorvaderen, zou Perikles zeggen. Ingeschrevenheid in een cultuur van eeuwen, maakt de mens bewust en sterk; leven in een natuur die gegeven is, noopt tot écht ecologisch denken – tot rentmeesterschap – dat veel verder reikt dan de gebrekkige poging om de temperatuur op aarde met niet meer dan twee graden te laten stijgen (sic!). Niet dan?
Nou, dat was buiten de pers gerekend! Opgeslokt door een kolk van ‘ego’ en ‘maakbaarheid’ wordt de school door het journaille een bende ‘mafketels’ genoemd. Respect tegenover andere meningen lijkt voor deze voortrekkers van de moderniteit even te hoog gegrepen. Maar dat mag niet verbazen: wie denkt de waarheid in pacht te hebben, wordt vermetel.
De Sint-Ignatiusschool is daarenboven katholiek. Zij onderwijst dus ook de ‘ongeschreven wetten’, waar Perikles het over had. De leerlingen bidden inderdaad dagelijks een rozenkrans. Stel u voor! Alles bij elkaar nog geen kwartiertje God danken. Voor zover geweten, bovendien, brengen katholiek biddende kinderen geen bomgordels tot ontploffing, laten ze geen Kalasjnikovs knallen en vliegen ze niet te pletter tegen wolkenkrabbers. Maar die nuance is taboe!
Zoals alle andere religieuze verschillen, overigens. Ook die van het verleden. Zelfs de verfoeide contrareformatorische Inquisitie, die eeuwen duurde, maakte nooit zoveel slachtoffers dan, zeggen we, de verlichte Jacobijnse terreur van 1792, die slechts een paar jaar duurde. Maar deze historisch juiste vaststelling zal wel smelten op de opgepookte vuren van het conformisme, dat de tirannie in onze democratie installeert.
De Vlaamse zelfverklaarde kwaliteitskranten sloofden zich uit om de school neer te halen: verschillende verzoeken om de leerlingen niet te fotograferen – men speelt niet met kinderen – werden botweg veronachtzaamd; uniformen die in niets verschillen van de uniformen op andere scholen, werden plots ‘antiek’ genoemd en de liturgie werd geridiculiseerd.
Op de ‘nieuwjaarsreceptie’ van de school was een honderdtal aanwezigen, de hele avond door werden misschien wel duizend foto’s genomen, maar de ene die de krant haalde, liet een lege zaal zien waar de receptie niet eens werd gehouden. De fierheid op de eigen traditie, de eigen godsdienst, de eigen jeugd… metamorfoseerde ‘oikofobisch’ tot zelfspot, tot zelfbeschimping, tot het onwelvoeglijk neerhalen van de enige tak waarop men zit.
Onze democratie is oud, maar moe. Doodmoe! De behoeders ervan zijn afgepeigerd. Uitgeput herhalen ze de eeuwige mantra’s, niet meer in staat op kwieke wijze de vrijheden te waarborgen. Hetzelfde kan trouwens gezegd worden van onze gezagsdragers, die meer dan ooit door afgematte media gestuurd worden. Dit klinkt de school nochtans als muziek in de oren. Hier worden kinderen met respect en nuance onderwezen, misschien ooit wel tot een nieuwe Perikles die het dèmos kratein een fonkelnieuw leven inblaast! De weg ligt open!
Want zeg nu zelf: wat een bruisende kracht ademt die school toch uit als vijf eenvoudig biddende leerlingen vermoeide pennen acuut in beweging kunnen brengen en een grotere bedreiging lijken te vormen dan vijfhonderd aangerande vrouwen die, dezelfde pennen, nopen tot een dagenlang stilzwijgen.
Dirk Smulders is leraar geschiedenis en Nederlands aan de Sint-Ignatiusschool. Zie http://sint-ignatius.be.
