Na twee jaar intensief restauratiewerk hangt sinds vorige week het schilderij De opstanding van Christus met schenker van kunstenaar Michiel Coxcie weer in de Brusselse Zavelkerk. Het is niet alleen van grote waarde omdat de ‘Vlaamse Rafaël’ het werk schilderde, maar ook omdat “de hele geschiedenis rondom dat kunstwerk wordt verteld”, aldus kunsthistoricus Robrecht Janssen.
Het drieluik bevond zich sinds ongeveer 1575 in de Onze-Lieve-Vrouw-ter-Zavelkerk in Brussel. Het overleefde rumoerige tijden en verschillende restauratiepogingen.
Twee jaar geleden werd het kunstwerk voor een grondige restauratie naar het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK) gebracht. Half september ging het weer terug naar de Zavelkerk, waar het werk voor iedereen te zien is.
Michiel Coxcie – hoog aangeschreven bij het Habsburgse hof – schilderde het drieluik omstreeks 1570 in opdracht van een zeer vermogend echtpaar, vertelt Robrecht Janssen, kunsthistoricus bij KIK.
Het middelste schilderij beeldt Jezus’ verrijzenis uit. Jezus komt uit zijn graf en de wachters vallen van schrik op de grond. Op de zijluiken zijn de opdrachtgevers te zien: op het ene de echtgenoot en de zoon, op het andere de echtgenote en de dochter.
“In die tijd hadden rijke mensen een schilderij voor de herinneringstafel die dicht bij hun graf werd geplaatst. Op die manier hoopten ze dat ze herdacht zouden worden na hun dood en dat anderen voor hen zouden bidden”, legt Janssen uit. “En later ook voor hun kinderen. Vandaar dat het hele kerngezin geportretteerd werd.”
Coxcie schilderde het werk in een roerige periode. In de Lage Landen woedde immers de Tachtigjarige Oorlog, die ook een religieuze dimensie had. “Grenzen tussen katholiek en protestants gebied werden voortdurend verschoven. Voor mensen die fel aan het katholicisme vasthielden, was juist die verrijzenis belangrijk”, vertelt Janssen. “Het verwijst naar de Eucharistie. Voor de katholieken is Christus daadwerkelijk tegenwoordig in de hostie. Binnen het protestantisme – en dan het heilig Avondmaal – wordt algemeen aangenomen dat Christus enkel geestelijk aanwezig is. Dat was een belangrijk punt van discussie.”
“Op de Zavel in Brussel kwam de hele geschiedenis bij elkaar”, gaat Janssen verder. “De Zavelkerk ligt bij de Kunstberg. Hier stond toen het Coudenbergpaleis, een residentie van de Habsburgers. In die buurt woonde ook het echtpaar. Het werd de plek waar in zekere zin de Tachtigjarige Oorlog ontketende.”
De beruchte Spaanse hertog van Alva liet er in 1568 naast de kerk achttien Nederlandse edelen terechtstellen. “De opdrachtgever van het drieluik was bij dit alles nauw betrokken.”
Door de eeuwen heen vervaagden de kleuren van het schilderij. Ook zaten er barsten in de onderlaag en in de verflagen van het kunstwerk dat twee bij drieënhalve meter. groot is.
Het restauratiewerk was in de loop van de tijd niet goed gedaan, zegt Janssen. “Misschien waren de restauraties volgens de tijdsgeest aanvaardbaar, omdat er gebrek aan kennis was, maar nu weten we dat ze nefast waren voor het kunstwerk”
Een team met allerlei specialisten boog zich bij het KIK over het kunstwerk: laboranten, kunsthistorici, fotografen en conservator-restaurateurs. Met de nieuwste technieken werd alles bestudeerd en geanalyseerd.
Helemaal in originele staat is het kunstwerk ook na deze restauratie niet. “We weten niet exact hoe de kleuren er uit zagen. Ook past ‘hercreëren’ niet in de ethiek van restaureren van deze tijd.”
De kunsthistoricus is hoe dan ook blij dat het Brussels Gewest en het Fonds Baillet Latour (een fonds voor kunstrestauratie) besloten het historisch belangrijke werk te laten restaureren. De half miljoen bezoekers die de Zavelkerk jaarlijks binnenstappen, kunnen er nu weer van genieten. Het hangt, zegt Robrechts, op een betere zichtbare plek en is voorzien van nieuwe verlichting. ”Over diefstal moeten we ons weinig zorgen maken. Gezien de enorme afmetingen van het werk ga je er echt niet zomaar mee aan de haal.”
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
