In de vastentijd hangt er in veel Nederlandse en Duitse kerken een hongerdoek. De tentoonstelling Wereldkunst – 50 jaar hongerdoeken in Simpelveld toont een grote collectie van deze originele schilderijen die door niet-westerse kunstenaars zijn gemaakt en aandacht vragen voor honger en armoede.
Om de bezinning op leven en lijden van Jezus in onze eigen tijd te verdiepen en te versterken, begon Misereor – de Duitse zusterorganisatie van Vastenactie – ooit met een nieuwe traditie: de zogeheten hongerdoeken.
In de hongerdoeken weerspiegelt zich de hoop op verbetering van onrechtvaardige economische verhoudingen en de hoop op een duurzame omgang met de natuur. De werken verbinden de traditie van het vasten met hedendaagse wereldwijde problemen als honger en armoede.
Sinds 1976 nodigt Misereor om het jaar een kunstenaar uit Afrika, Latijns-Amerika of Azië uit om een hedendaags hongerdoek te maken. In het kader van het vijftigjarig jubileum wordt in Museum de Schat van Simpelveld de tentoonstelling Wereldkunst – 50 jaar hongerdoeken gehouden.
“Hongerdoeken zijn originele schilderijen, gemaakt op groot formaat van zo’n twee bij drie meter”, zegt Aletha Steijns, coördinator communicatie van het museum. “Ze worden gemaakt door internationale kunstenaars die meestal uit niet-Westerse landen komen. Daarmee wil men aandacht schenken aan solidariteit en bezinning.”
De hongerdoeken worden afgedrukt op textiel en in diverse formaten beschikbaar gesteld aan protestantse en katholieke kerken in Nederland en Duitsland. “Mensen die regelmatig een kerk bezoeken in de vastentijd, zullen ongetwijfeld eens een hongerdoek hebben gezien”, zegt Steijns.
De originele exemplaren zijn bijna nooit te zien, legt Steijns uit. Omdat Misereor dit jaar het vijfentwintigste hongerdoek uitbrengt, is dit een mooie aanleiding voor de expositie, waar overigens een groot deel van de originele exemplaren te zien is. “Het grootste deel, 21 van de 25 werken, is origineel. Dat is uniek: de verzameling wordt maar zelden in originele staat getoond.”
Al in de Middeleeuwen werden hongerdoeken gebruikt. Ze hingen tijdens de vastentijd in de kerk om het zicht op het altaar te ontnemen. De doeken toonden bijbelse verhalen en werden hongerdoeken genoemd vanwege de vastentijd, waarin een hongergevoel vaak voorkwam. Steijns: “Eerst ging het om een blanco doek, maar omdat men niet kon lezen, verschenen er al snel beeltenissen op die te maken hadden met het Evangelie.”
Na de Reformatie verdween het gebruik van de hongerdoeken. Vijftig jaar geleden zocht Misereor naar een hedendaagse manier om de traditie opnieuw leven in te blazen. Voor de tentoonstelling zijn twee zalen ingericht. Gezien de grootte van de hongerdoeken, zijn daar speciale constructies voor gebouwd.
Steijns: “Er zijn veel verhaallijnen in de hongerdoeken te ontdekken. Tot in de jaren tachtig zijn vooral bijbelse verhalen geschilderd. Maar ze zijn wel gecombineerd met de tegenwoordige tijd. Je ziet in heel veel doeken een soort van tweedeling: dit is het paradijs, dit is zoals het ons voorgeschoteld werd, en hier hebben wij nu mee te maken.
Werken uit recentere jaren zijn meer abstract, maar daar zit ook een religieuze component in. Een van de werken heeft bijvoorbeeld enorm veel goud, wat staat voor het goddelijke.”
De tentoonstelling past goed in Museum de Schat van Simpelveld, legt Steijns uit. Daar staat namelijk onder meer het leven en werk van de Zusters van het Arme Kind Jezus centraal. De zusters maakten met hun kunstzinnige naaldwerk en wassen beelden hun werk voor medemensen en vooral voor kinderen mogelijk.
“De zusters hadden een vermaard borduuratelier. Zij ontwierpen en maakten paramenten, het textiel wat in katholieke kerken wordt gebruikt, en borduurden daarin ook met gouddraad”, zegt Steijns.
De tentoonstelling biedt volgens Steijns een mooie gelegenheid om de reikwijdte te laten zien van deze traditie, maar ook om de verscheidenheid aan kunstvormen, technieken en materialen te tonen in de niet-Westerse schilderkunst van de afgelopen vijftig jaar.
De tentoonstelling is te zien in Museum de Schat van Simpelveld tot en met 27 april 2025. Meer informatie: deschatvansimpelveld.nl.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
