In Museum Gouda is een indrukwekkende en schokkende expositie te zien over Susanna, die in het bijbelboek Daniël door twee mannen wordt aangerand. Het verhaal speelt meer dan 25 eeuwen geleden, maar is tot de dag van vandaag uiterst actueel.
Susanna is een jonge, getrouwde vrouw uit het boek Daniël van de Hebreeuwse en de katholieke Bijbel. Haar verhaal, over haar aanranding door twee prominente oudere rechters, speelt zich af tijdens de Babylonische ballingschap in de zesde eeuw voor Christus. In de katholieke Kerk is ze een heilige, wier feestdag op 19 december valt.
Haar naam betekent ‘lelie’, het symbool van reinheid. Wie haar achtergrond, ervaring en geloofsovertuiging kent, begrijpt dat zij voor ons een heilige is. Ze stierf liever met een rechte rug dan te leven met een gebogen hoofd!
Susanna was een mooie, gelovige vrouw, de dochter van Chelkia en getrouwd met Joachim, een zeer rijk man. Op een warme dag baadde zij in de afgesloten tuin, in de veronderstelling dat niemand haar kon zien. Twee oude rechters hadden met elkaar afgesproken haar te verleiden. Ze hadden zich in de tuin verscholen, vol verlangen naar de jonge, mooie Susanna. Nadat zij haar uitvoerig hadden bekeken, kwamen zij tevoorschijn en deden haar oneerbare voorstellen.
Als Susanna de twee prominenten zou afwijzen, zouden zij haar aanklagen en veroordelen wegens overspel – waar volgens de Thora de doodstraf op stond. Ondanks de chantage weigerde Susanna op de avances van de mannen in te gaan. Dus de volgende dag klaagden de rechters Susanna aan wegens ‘overspel met een jonge man’ en werd zij door de jury (en het publiek) ter dood veroordeeld.
De fascinerende expositie Susanna – van Middeleeuwen tot MeToo laat met tientallen indringende werken van onder meer Mark Chagall, Pablo Picasso en Rembrandt van Rijn, maar ook van de Italiaanse schilderes Artemisia Gentileschi, zien wat er gebeurd is.
De grijpgrage handen van de oude mannen die de ontklede Susanna bij de borst grijpen. Haar benauwde, verbijsterde gezicht verraadt dat ze weet dat dit slechts het begin is. En dat zij niets anders kan doen dan schreeuwen van angst. Links en rechts zie je de twee sterke, arrogante rechters. De een houdt haar vast, de ander zegt wat ze moet doen of anders…
En Susanna? Zij is alleen in haar tuin, naakt om te baden en dus volkomen kansloos tegen de rechters. De machtige mannen denken en vinden dat zij hun gang kunnen gaan. Of Susanna geeft toe aan hun verlangens, of ze weigert en wordt beschuldigd van overspel. Hoe eenzaam, hoe bang, hoe boos, wanhopig en verdrietig Susanna is, zie je terug in tal van kunstwerken, pentekeningen, beelden en marmeren sculpturen.
De oogopslag van Susanna in het doek van Gentileschi grijpt je bij de keel. ‘Ik ben niet te redden, ik ga eraan…’ Maar ze blijft trouw aan haar man. Ze geeft niet toe. Ze vecht voor wat ze waard is. Susanna realiseert zich dat haar trouw aan Joachim ook haar dood betekent. Nochtans blijft ze bij haar trouwbelofte en principes.
De volgende dag wordt ze berecht. De twee oude, prominente rechters verklaren dat zij Susanna op heterdaad hebben betrapt met een jonge man (die zogenaamd ontsnapte) en dat zij volgens de Thora de doodstraf verdient. Het publiek in de rechtszaal gelooft de getuigenverklaring van de rechters en is het helemaal eens met de uitspraak…
De expositie licht toe wat het verhaal van ‘Susanna en de oudsten’ heeft losgemaakt en vertelt over de motivatie van schilders om het verhaal uit te beelden. Door de eeuwen heen zijn er miljoenen Susanna’s geweest en nog meer machtige mannen die erop uit waren om hen te misbruiken. Niet alleen in de kerk, niet alleen in de politiek, niet alleen op de werkvloer, niet alleen op scholen, sportverenigingen, maar werkelijk overal (dus wereldwijd) en altijd (door de eeuwen heen).
Maar wat de expositie te weinig laat zien is hoe het verhaal van Susanna in de Bijbel afliep. De jonge profeet Daniël (zijn naam betekent niet voor niets: ‘God is mijn rechter’) stond ook tussen het publiek. Toen hij de uitspraak hoorde, riep hij – als enige – luidkeels dat hij zich distantieerde van het oordeel. “Waarom, ben jij het er niet mee eens?” werd er gevraagd.
Ongeacht of hij Susanna kende, vond hij dat de twee mannen ondervraagd moesten worden over wat ze dan precies hadden gezien. Onafhankelijk van elkaar stelde hij hen de vraag: “Onder welke boom vond het overspel plaats?” Ze gaven een totaal verschillend antwoord, waaruit bleek dat Susanna onschuldig was. De oudsten kregen de doodstraf die zij Susanna hadden toebedacht…
Dat is voor mij de boodschap: de rol van de jonge profeet Daniël. Hij stond als enige op – waar bepaald moed voor nodig was – om de twee mannen te ontmaskeren. Ook hij had, net als Susanna, een rechte rug! De expositie in Museum Gouda draagt terecht haar naam. Maar om het op te blijven nemen voor de miljoenen Susanna’s hebben we ook miljoenen dappere Daniëls nodig. Los van het feit dat de houding van Susanna voor talloze vrouwen een blijvend voorbeeld is. Een lelie…
De expositie Susanna – van Middeleeuwen tot MeToo is tot en met 23 maart te zien in Museum Gouda. Info: museumgouda.nl
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
