Toen Duitsland zich op 7 mei 1945 overgaf aan de Geallieerden bleven de katholieken achter met een natie én een Kerk in puin. Talloze Duitse priesters en leken waren namelijk tijdens de oorlog vermoord of om het leven gekomen in een concentratiekamp.

Het verwoestende bewind van Adolf Hitler veranderde veel Duitsers weliswaar in bruten of zwijgende medestanders, maar velen van hen waren ook slachtoffer van de grootheidswaanzin van de nazi’s.

Zalig

De katholieke Kerk leed er in ieder geval enorm onder, al moet gezegd worden dat sommige van haar leden medeplichtig waren aan het naziregime. Miljoenen katholieken stierven op het slagveld, door executie, dwangarbeid of in concentratiekampen. Sommigen van hen zijn sindsdien zalig verklaard, een stap op weg naar heiligheid.

Een van de eersten was Erich Klausener, een 49-jarige politicus die op 24 juni 1934 een vernietigende toespraak tegen de nazi’s hield op een katholieke conferentie. Zes dagen later werd hij in zijn kantoor doodgeschoten door de SS, tijdens de zogeheten Nacht van de Lange Messen, toen de nazi’s hun politieke tegenstanders afslachtten. De nazi’s zelf beweerden dat Klausener door zelfmoord om het leven was gekomen.

Journalist

Twee andere prominente katholieken werden een paar dagen na Klausener vermoord: Adalbert Probst, die aan het hoofd stond van een katholieke sportvereniging, en de katholieke journalist Fritz Gerlich. Die laatste werd vermoord in concentratiekamp Dachau, waar hij sinds maart 1933 werd vastgehouden en gemarteld.

Priesters werden ook vervolgd, hoewel ze aanvankelijk niet zo snel om het leven werden gebracht als katholieke leken. Een van de valstrikken om priesters te intimideren en het zwijgen op te leggen was om een priester op te roepen de laatste sacramenten toe te dienen in een appartement. Zodra de priester aankwam, wierp een prostituee zich op hem terwijl de Gestapo ‘belastende’ foto’s nam van het tafereel.

Preek

De zalige Bernhard Lichtenberg, een aanhoudend criticus van het regime, werd in 1941 gearresteerd omdat hij een preek had voorbereid waarin hij de gelovigen wilde oproepen om antisemitische propaganda af te wijzen. Na twee jaar in de gevangenis stierf de priester op weg naar Dachau.

Deze moorden en vervolgingen zetten Duitse kerkleiders zoals bisschop Clemens von Galen ertoe aan om zich duidelijker uit te spreken tegen het nazibewind. Zijn preken beïnvloedden de Duitse verzetsbeweging  Weiße Rose, gevormd door een groepje studenten in München.

Ook inspireerde Von Galen andere priesters, onder wie Johannes Prassek, Eduard Muller en Hermann Lange. Die drie priesters werden, samen met de Lutherse predikant Karl Friedrich Stellbrink, in 1943 onthoofd na een showproces voor een nazirechtbank.

De zalige Richard Henkes trok de aandacht van de Gestapo omdat hij bleef uitleggen waarom het nazisme onverenigbaar was met het christendom. In Dachau werd de priester gevangen gezet samen met zijn oude mentor, pater Joseph Kentenich, de oprichter van de katholieke Schönstatt-beweging die de Kerk en het geloof een moderner gezicht wilde geven.

De beweging had zwaar te lijden onder het naziregime. Henkes stond in het concentratiekamp bekend om zijn onbaatzuchtige daden van naastenliefde. Uiteindelijk stierf hij daar op 22 februari 1945 aan de gevolgen van tyfus, voordat de nazi’s hem konden doden.

Een andere ‘engel van Dachau’ was de zalige Engelmar Unzeitig, lid van de Missionarissen van Marianhill die een week na Richard Henkes stierf, ook aan tyfus. Net als hij zorgde pater Unzeitig met veel liefde voor andere zieke gevangenen in het concentratiekamp.

Uitputting

Pater Kentenich overleefde het concentratiekamp, maar vele anderen die zich aansloten bij zijn Schönstatt-beweging niet. Onder hen was de zalige Gerhard Hirschfelder, die zich in Dachau bij de beweging had aangesloten. De priester had zich al meermaals tegen de nazi’s uitgesproken, maar zijn bezwaar tegen de vernietiging van christelijke beelden zorgde er uiteindelijk voor dat hij werd opgepakt en afgevoerd naar het concentratiekamp.

Hij stierf er van de honger en een longontsteking. Hirschfelder was een van de ruim duizend priesters van verschillende nationaliteiten die in Dachau om het leven kwamen, hetzij omdat ze geëxecuteerd werden, hetzij door ziekte of door uitputting.

Ook de zalige Alois Andritzki werd er op 3 februari 1943 met een dodelijke injectie vermoord. Even daarvoor hadden de bewakers de priester nog bespot omdat hij om de Communie had gevraagd.

Gemarteld

De zalige Otto Neururer was een Oostenrijkse priester, wiens misdaad het was dat hij een jonge parochiaan aan had geraden niet te trouwen met een man van twijfelachtige zeden. Die man bleek een vriend te zijn van de plaatselijke nazileider. De priester werd naar Dachau afgevoerd en vervolgens naar Buchenwald getransporteerd. Daar werd hij talloze malen gemarteld.

Nadat hij ongeoorloofd een medegevangene had gedoopt, hing de kampcommandant hem naakt en ondersteboven op. 34 uur later stierf Neururer, op 30 mei 1940. Daarmee werd hij de eerste priester die in een concentratiekamp overleed.

De zalige Maria Restituta Kafka, een franciscanes, is de enige vrouwelijke religieuze die formeel ter dood veroordeeld werd door de nazi’s. De Oostenrijkse zuster werkte in Wenen als verpleegster en trotseerde de nazi’s door stug te weigeren de kruisbeelden uit de ziekenhuiskamers te verwijderen. Ook zou ze een gedicht hebben geschreven waarin ze de spot dreef met Hitler. In 1943 werd ze op 48-jarige leeftijd onthoofd.

Aalmoezenier

Tijdens de Eerste Wereldoorlog had de zalige Max Josef Metzger nog als aalmoezenier gediend, maar zijn ervaringen in die oorlog maakten van hem een vredesactivist. Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak, werd de priester om die reden verschillende keren opgepakt door de Gestapo.

Hij werd ter dood veroordeeld en in 1944 geëxecuteerd nadat een brief van hem aan een Zweedse bisschop was onderschept. Daarin had hij uiteengezet hoe een verslagen Duitsland deel kon worden van een vredesplan.

De zalige Nikolaus Gross, vakbondsman en journalist, was ook een vredesactivist. Toen zijn katholieke arbeiderskrant in 1938 door het regime werd verboden, ging hij door met het ondergronds publiceren ervan. Hij werd gearresteerd tijdens de razzia na de mislukte moordaanslag op Hitler in 1944. Hij werd in januari 1945 geëxecuteerd en liet zeven kinderen achter.

Een van de mannen die die aanslag op Hitler had beraamd was legerofficier Claus von Stauffenberg. Ooit was hij een fervent nazi, maar door zijn katholieke geloof kwam hij steeds meer in de knel met het nazisme. Hij werd uiteindelijk lid van een verzetsgroep, de Kreisauer Kreis, en werd vanwege zijn rol in de mislukte aanslag geëxecuteerd door een vuurpeloton.

Complot

De geestelijke leider van de Kreisauer Kreis was pater jezuïet Alfred Delp, wiens rol het was om de katholieke sociale leer aan de groep uit te leggen en contacten te leggen met katholieke leiders. Als priester in München hielp hij bij het smokkelen van Joden naar Zwitserland.

Hij werd valselijk beschuldigd van betrokkenheid bij het complot om Hitler te vermoorden. In de gevangenis bood de Gestapo hem vrijheid aan als hij zou uittreden bij de jezuïeten. Pater Delp weigerde. Hij werd ter dood veroordeeld en op 36-jarige leeftijd geëxecuteerd.

Dan waren er ook nog priesters die simpelweg stierven omdat ze weigerden zich bij het Duitse leger aan te sluiten en de eed van trouw aan Hitler af te leggen. Zo zei de Oostenrijkse priester Franz Reinisch tijdens zijn proces: “Ik ben een katholieke priester met alleen de wapens van de Heilige Geest en het geloof; maar ik weet waar ik voor vecht.” Hij werd in 1942 onthoofd.

En zo zijn er nog veel meer Duitse en Oostenrijkse katholieken die tijdens de Tweede Wereldoorlog als martelaar stierven, naast talloze anderen uit heel Europa, waaronder Polen, Tsjechië, Hongarije, Oekraïne, Frankrijk, Italië, België en Nederland.