Tijdens de algemene audiëntie van 5 januari sprak paus Franciscus over onze verweesde maatschappij en over het belang van vader- en moederschap.
Beste broeders en zusters, goedemorgen!
We staan vandaag stil bij de heilige Jozef als Jezus’ vader. De evangelisten Matteüs en Lucas stellen hem voor als de vermeende vader van Jezus en niet als zijn biologische vader.
Matteüs verduidelijkt dat door in de geslachtslijst van Jezus niet de term vader voor Jozef te gebruiken, maar hem te omschrijven als “de man van Maria, en uit haar werd geboren Jezus die Christus genoemd wordt” (Mt. 1,16). Lucas zegt dat hij Jezus’ vader was “in de opvatting der mensen” (Lc. 3,23), ofwel hij werd gezien als vader.
Om het vermeende of wettige vaderschap van Jozef te begrijpen, moeten we bedenken dat adoptie in het Midden-Oosten destijds zeer gebruikelijk was, meer dan nu het geval is. Denk maar aan het in Israël veel voorkomende verschijnsel van het ‘leviraatshuwelijk’ dat in Deuteronomium als volgt wordt omschreven:
“Wanneer twee broers bij elkaar wonen en een van hen komt te sterven zonder een zoon na te laten, dan mag de vrouw van de overledene niet huwen met een man buiten de familie. Haar zwager zal gemeenschap met haar hebben, haar tot vrouw nemen en het zwagerhuwelijk met haar sluiten. De eerste zoon die zij hem schenkt, zal op naam van zijn overleden broer staan, zodat diens naam niet uit Israël verdwijnt” (Deut. 25,5-6).
Met andere woorden: de biologische vader van dit kind is de zwager, maar de wettelijke vader blijft de overleden echtgenoot, die het pasgeboren kind alle erfelijke rechten geeft. Het doel van deze wet is tweeledig: de overledene nakomelingen geven en het behoud van de nalatenschap.
Als officiële vader van Jezus heeft Jozef het recht om zijn naam aan zijn zoon te geven, waardoor hij hem wettelijk erkent. Wettelijk is hij de vader, maar niet biologisch, hij heeft hem niet verwekt.
In de oudheid was de naam een samenvatting van iemands identiteit. Het veranderen van iemands naam betekende het veranderen van die persoon, zoals bij Abram het geval was toen God zijn naam veranderde in Abraham, wat ‘vader van velen’ betekent. Want, staat er in Genesis, “Ik maak u tot vader van een menigte volken” (Gen. 17,5).
Hetzelfde geldt voor Jakob die Israël wordt genoemd, wat ‘hij die met God worstelt’ betekent, omdat hij met God worstelde om Hem zijn zegen af te dwingen (vgl. Gen. 32,39; 35,10). Maar vooral betekende het geven van een naam aan iemand of iets dat je je gezag erover liet gelden, zoals Adam deed toen hij alle dieren een naam gaf (vgl. Gen. 2,19-20).
“Ik vind het heel belangrijk dat we nadenken over het hedendaagse vaderschap”
Tweet dit!
Jozef wist al dat God een naam had gegeven aan Maria’s zoon: Jezus’ ware vader, God, gaf Hem de naam Jezus, wat betekent ‘de Heer redt’. Want, zo had de engel hem uitgelegd, “Hij zal zijn volk redden uit hun zonden” (Mt. 1,21).
Dit bijzondere aspect van Jozef doet ons vandaag nadenken over vaderschap en moederschap. En dat vind ik heel belangrijk: nadenken over het hedendaagse vaderschap. Want we leven in een tijd waarin veel mensen notoir verweesd zijn. Het is heel gek: onze beschaving is een beetje als een wees, en dit verweesd zijn is voelbaar. Moge de heilige Jozef ons helpen te begrijpen hoe we dit gevoel van verweesd zijn, dat ons vandaag de dag zo kwelt, kunnen oplossen.
Het is niet genoeg een kind op de wereld te zetten om te zeggen dat je ook zijn vader of moeder bent.
“Vaders worden niet geboren, ze worden vaders. En dat word je niet alleen omdat je een kind op de wereld zet, maar omdat je de verantwoordelijkheid voor hem of haar op je neemt. Telkens wanneer iemand de verantwoordelijkheid op zich neemt voor het leven van een ander, oefent hij in zekere zin het vaderschap jegens hem uit” (Patris corde).
Ik denk in het bijzonder aan al diegenen die zich openstellen voor het leven via de weg van de adoptie, wat zo’n edelmoedige en mooie houding is. Jozef laat ons zien dat zo’n soort relatie niet secundair is, het is geen bijzaak. Zo’n keuze behoort tot de hoogste vormen van liefde en van vader- en moederschap.
Er zijn zoveel kinderen in de wereld die wachten op iemand om voor hen te zorgen! Er zijn zoveel gehuwden die vader of moeder willen zijn, maar daartoe om biologische redenen niet in staat zijn; of als zij al kinderen hebben, willen zij de genegenheid van hun gezin delen met kinderen die geen gezin hebben.
We moeten niet bang zijn om voor de weg van adoptie te kiezen, om het risico te nemen kinderen op te vangen. En tegenwoordig gaat er ook een zeker egoïsme samen met dit verweesd zijn.
Ik had het recent over de huidige demografische winter: mensen willen geen kinderen, of slechts een en niet meer. Veel stellen hebben geen kinderen omdat ze die niet willen, of ze hebben er maar een omdat ze er niet meer willen, maar ze hebben wel twee honden en twee katten… Ja, honden en katten nemen de plek in van kinderen.
“Door de ontkenning van het vader- en moederschap wordt de samenleving minder menselijk”
Tweet dit!
We lachen erom, ik snap dat, maar het is de realiteit. Die ontkenning van het vader- en moederschap kleineert ons, ontneemt ons onze menselijkheid. Zo wordt de samenleving ouder en minder menselijk, omdat de rijkdom van het vader- en moederschap verloren gaat.
En het land lijdt, want er zijn geen kinderen en, zoals iemand grappend opmerkte: ‘Wie betaalt nu de belastingen voor mijn pensioen, want er zijn geen kinderen? Wie zorgt er straks voor mij?’. Hij lachte erom, maar het is waar.
Ik vraag de heilige Jozef om de genade de gewetens wakker te schudden en de mensen na te laten denken over het krijgen van kinderen. Het vader- en moederschap zijn de volheid van het leven. Denk hier eens over na.
Het klopt, er is zoiets als geestelijk vaderschap voor degenen die zich aan God toewijden, en geestelijk moederschap. Maar degenen die in de wereld leven en trouwen moeten nadenken over het krijgen van kinderen, over het geven van hun leven, want het zijn je kinderen die je ogen zullen sluiten, die zullen nadenken over de toekomst.
En als je geen kinderen kunt krijgen, denk dan aan adoptie. Het is een risico natuurlijk, een kind krijgen is altijd een risico, of het nu een biologisch of geadopteerd kind is. Maar het is riskanter om geen kinderen te hebben, om het vader- en moederschap te ontkennen, al dan niet geestelijk.
Een man of vrouw die uit vrije wil het ontwikkelen van vader- of moederschap nalaat, mist iets wezenlijks, iets belangrijks. Denk hier eens over na, alsjeblieft.
Ik hoop dat organisaties altijd bereid zullen zijn om te helpen bij adoptie, door de noodzakelijke procedure serieus te begeleiden maar ook te vereenvoudigen, zodat de droom van zoveel kinderen die een gezin nodig hebben, en van zoveel gehuwden die zich in liefde willen geven, in vervulling kan gaan.
Enige tijd geleden hoorde ik het getuigenis van iemand, een arts, die geen kinderen had gekregen en met zijn vrouw had besloten een kindje te adopteren. Toen het zover was dat ze hun een kindje konden aanbieden, zeiden ze: “Maar we weten niet hoe het met dit kindje zal gaan, want hij kan mogelijk ziek worden.” Hij had het kindje al gezien en zei: “Als je me dit had gevraagd voor je binnenkwam, zou ik misschien nee hebben gezegd, maar nu heb ik het gezien en ik aanvaard het.”
Dat is het verlangen om een vader te zijn, om een moeder te zijn, zelfs bij adoptie. Wees hier niet bang voor.
Ik bid dat niemand zich beroofd hoeft te voelen van de vaderlijke liefde. En dat zij die gebukt gaan onder het verweesd zijn, zich los mogen maken van dit vreselijke gevoel. Moge de heilige Jozef de wezen bescherming en hulp bieden en moge hij bemiddelen voor de stellen die hopen op een kind. Laten wij hiervoor samen bidden:
Heilige Jozef,
U die van Jezus hield met de liefde van een vader,
Wees de vele kinderen nabij die geen familie hebben
en die verlangen naar een vader en moeder.
Steun de gehuwden die geen kinderen kunnen krijgen,
help hen door dit lijden een groter plan te ontdekken.
Maak dat niemand een thuis hoeft te missen, een relatie,
iemand om voor hem of haar te zorgen.
En genees het egoïsme van de mensen die zich afsluiten voor het leven,
zodat ze hun hart kunnen openen voor de liefde.
(Vertaling Susanne Kurstjens)
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
