De Zwitserse theoloog Hans Küng is vanmiddag in zijn woonplaats Tübingen overleden. De naar eigen zeggen ‘loyale hervormer’ die regelmatig botste met het kerkelijk gezag – én zijn oude vriend Joseph Ratzinger – is 93 jaar geworden.

Het is nu nauwelijks nog voor te stellen: een katholieke theoloog van hoog academisch statuur, die tevens de taal van de media spreekt. Wiens doorwrochte werken niet wegkwijnen in de stoffigste uithoeken van de ‘betere boekhandel’, maar internationale bestsellers worden. Küng was in zekere zin de laatste grootheid in zijn soort.

Verknoopt met Ratzinger

Hans Küng werd geboren op 19 maart 1928 in Sursee, in het kanton Luzern, Zwitserland. Na zijn studie filosofie en theologie aan de Pauselijke Gregoriaanse Universiteit in Rome, werd hij in 1954 priester gewijd. Vanaf 1960 zou hij ruim een halve eeuw doceren aan de Universiteit van Tübingen, Duitsland.

Hij was één van de toonaangevende jonge theologen rond het Tweede Vaticaans Concilie. Zijn naam raakte daar definitief verknoopt met die andere grote theoloog uit het Duitse taalgebied: Joseph Ratzinger. Je kunt ze gerust geestverwanten noemen, die met de jaren uit elkaar groeiden en zelfs tegenvoeters werden. Aan wie dat lag? Wie van de twee het verste afdreef van die oorspronkelijke conciliaire geest? Het hangt er maar af van aan wie je het vraagt.

Leerbevoegdheid ontnomen

Het populairst is het narratief dat het Ratzinger was die plots conservatief werd. Het was Küng zelf, zo schreef kerkhistoricus André Roes nog vrij onlangs in Katholiek Nieuwsblad, die deze (taaie!) mythe in het leven riep. “De media pikten dit beeld graag op, en herhaalden het eindeloos: Küng gut, Ratzinger schlecht. Met de feiten heeft dit beeld niets te maken.”

Feit is wél dat het niet Ratzinger was die ‘rechts overboord’ ging, maar juist Küng die ‘links overboord’ ging. Je kunt goed stellen dat Küng vooropging in de poging om de geest van het concilie in de fles van de progressieve platitudes te persen: afschaffing van het celibaat, vrouwenwijding en andere uitgekauwde organisatievraagstukken die het Duitse kerkdebat nog steeds in een wurggreep houden. In 1979 werd hem door Rome de leerbevoegdheid ontnomen, onder meer vanwege zijn kritiek op het dogma van de pauselijke onfeilbaarheid.

Inzet voor oecumene

In de jaren die volgden zette hij zich in voor de oecumenische en interreligieuze dialoog, onder meer in het door hem opgerichte Weltethos-Institut. Hoewel hij al in 1996 officieel met emeritaat ging, zou hij pas in 2013 het voorzitterschap van die stichting opgeven – hetzelfde jaar dat ook zijn oude vriend en collega Joseph Ratzinger ‘emeritus paus’ werd.

Ze hadden elkaar enkele jaren daarvoor nog ontmoet in Rome, Küng en Ratzinger. Het was, zo zou Küng beschrijven, een geanimeerd gesprek dat enkele uren duurde, “constructief en zelfs vriendelijk”. Maar tot een echte verzoening zou het niet komen: hoewel Küng aanvankelijk nog wel toegaf dat hij Ratzinger mogelijk “te conservatief” had ingeschat, zou hij Benedictus later weer verwijten dat hij er een “middeleeuwse visie op het pausschap” op nahield.

‘Loyaal theoloog’

Maar Küng bleef zichzelf omschrijven als “loyaal katholiek theoloog”, die het pausschap erkende, al bleef hij voor kerkhervormingen pleiten. In een verklaring op de website van de Duitse bisschoppenconferentie, prees bisschop Georg Bätzing hem ook als zodanig – als een “gerespecteerd en strijdbaar” wetenschapper en priester die onvermoeibaar opkwam voor zijn overtuigingen en toch altijd trouw bleef als katholiek theoloog.