Het Rode Leger bevrijdt in 1944 Oekraïne. Verslagen Duitse troepen druipen af met de staart tussen de benen. Het land is bevrijd… maar niet vrij. Hitler maakt plaats voor Stalin en voor de Oekraïens-katholieke Kerk is in de nieuwe Sovjetrepubliek geen plaats.

Beperkingen worden opgelegd, maar een echte confrontatie durft men nog niet aan: het gezag van metropoliet Andrej Sheptytsky is daarvoor te groot. Alles verandert nadat de kerkleider op 1 november 1944 het aardse verruilt voor het eeuwige. De Oekraïens-katholieke Kerk, die het gezag van de paus van Rome aanvaardt, moet zich afscheiden van de katholieke Kerk en opgaan in de Russisch-orthodoxe. Om dat te bereiken worden de bisschoppen opgepakt en opgesloten.

Onder hen is ook de Canadese immigrantenbisschop Nykyta Budka, die in 1928 om gezondheidsredenen naar zijn vaderland Oekraïne was teruggekeerd. Hij wordt op 11 april 1945 gearresteerd. Twaalf maanden lang wordt hij ondervraagd en berecht voor ‘misdaden’ tegen de Sovjet-Unie. Nadat hij op 29 mei 1946 tot vijf jaar strafkamp wordt veroordeeld, wordt nooit meer iets meer van hem vernomen.

Over wat er is gebeurd, doen twee verhalen de ronde. In 1958 verklaarden Kazachse autoriteiten dat Budka zijn straf had uitgezeten in het Karadzhar-gevangenkamp bij Karaganda. Daar zou hij op 28 september 1949 aan een hartaanval zijn overleden.

Maar daarnaast hebben we het getuigenis van een verpleegster uit een Siberisch werkkamp, doorverteld door aartsbisschop Volodymyr Sterniuk: “Als patiënten stierven, werden zij van hun ziekenhuiskleren ontdaan. De dode lichamen werden daarop in papieren zakken gestopt en in het dichtstbijzijnde bos gedumpt.

Daar werden ze dan door de wilde dieren opgevreten. De bisschop vertelde mij: ‘Morgen bij zonsopgang zal ik er niet meer zijn.’ En dat gebeurde ook. Uit respect voor de waardigheid van de bisschop liet de kampbewaker hem zijn gevangeniskleren behouden. Zijn stoffelijk overschot werd weggevoerd en achtergelaten in het bos, net zoals dat met de lichamen van zijn voorgangers was gedaan.

Met de goedheid van deze man Gods, die zijn kampbroeders tot het laatst had gediend, in gedachten bezochten vele veroordeelden de volgende ochtend de plaats waar het lichaam was achtergelaten. Zij wilden zo deze man, die de belichaming was van engelachtige goedheid, hun laatste eer bewijzen. Maar alles wat ze vonden was een stuk van zijn mouw.”

Nykyta Budka werd in 2001 door paus Johannes Paulus II als een van de martelaren van Oekraïne zalig verklaard.