Wat is er toch gebeurd met de simpele kunst van het voeren van een gesprek? Laatst kwam ik iemand tegen in de stad, ik zal geen namen noemen, en we hebben twee uur staan praten. Nou ja, praten? Híj heeft gepraat. Ik heb slechts geluisterd. Om een of andere reden ben ik daar een kei in. Tegen eigen wens in, overigens.

Wel heb ik daarin de bekende literatuurcriticus Kees Fens aan mijn zijde: “In de conversatie (net iets anders dan een gesprek) gaat het om luisteren, een kunst die we ook al kwijt zijn geraakt. Luisteren is de mooiste vorm van nederigheid en respect. Wie niet kan luisteren, heeft geen recht van spreken.”

Voorwaarden

Zo’n gesprek kent een aantal voorwaarden: een afstemming op de ander en de situatie, een eigen ritme en niet in zinnen maar in alinea’s praten. Er is een bepaalde tijd dat je het woord mag hebben, dan is er ruimte voor de ander.

Samen zet je ideeën uiteen, visies, gevoelens of ervaringen, dat maakt niet uit. Het kan zijn dat het een doel dient, maar liever – dat zijn de mooiere gesprekken – heeft het geen doel en is het slechts ter verkenning. Goed, zulke gesprekken zijn zeldzaam.

Basaal gesprek

Maar zelfs het meest basale gesprek kan men niet meer voeren. Zo wilde ik laatst sigaretten halen. Voor ik het wist had de verkoopster het over haar carrière in het vervaardigen van leer voor de SM-sector, de man die haar in de steek had gelaten en de schulden die ze had en dat ze langzaam blind werd en dat ze altijd pijn had aan haar schouder… En ik stond maar te knikken.

Een week later begon ze over een vriendin die net was gestorven, en dat had ze van een afstand gevoeld. Inmiddels koop ik mijn sigaretten verderop bij een norse Turkse man, altijd in pak met een roze hemd en paarse das, als een autoverkoper onder de rook van Ankara, die weigert me ook maar enige blik waardig te keuren.

Hoef ik eindelijk niet te luisteren; dat is iets voor de priester.

Gezien worden

Dat luisteren is namelijk niet lichtzinnig: het voelt alsof ik de enige ben die ervoor kan zorgen dat de ander zich toch even gezien voelt. Want dat gaat er meestal toch achter schuil. Of het nu een succesvolle BN’er is, een zakenman, een miljonair met pensioen of een nicht van tante Bep om de hoek: ze willen praten om gekend te worden.

Ondanks mijn geduld op zulke momenten, opgebracht ondanks mijn diepe verlangen te vluchten, hoe bot het soms ook lijkt, zie ik daar iets intens tragisch in; je zo ongezien voelen dat je je aan de eerste de beste luisteraar vastklampt. Zo iemand gun ik het toch zo om gezien te worden tot in zijn diepste diepte, door de hoogste hoogte.

Kernvak op school

Ondanks dat gevoel, is er ook dat andere gevoel: potdomme, waarom weten we niet meer hoe we een normaal gesprek moeten voeren? Denkt iedereen van zichzelf dat hij recht heeft op een luisteraar? Of dat hij zo vermakelijk is? Ik weet het niet.

Maar als ik een kernvak toe zou mogen voegen op scholen zou dat het zijn: de kunst van het converseren. Dát zou pas bijdragen aan de beschaving.

Peter van Duyvenvoorde is schrijver en filosoof. Hij schrijft elke drie weken een column in Katholiek Nieuwsblad.