Complotdenker David Icke staat momenteel in het centrum van de storm. Ik kende hem vaag, van vroeger, toen complottheorieën nog iets obscuurs waren. Ja, er waren een paar mensen die dachten dat de wereld bestuurd werd door reptielen; die mensen waren knettergek en daar hoefde je verder niets mee.

Das war einmal. Nu wordt zelfs de rondheid van de aarde bevraagd…

Complotondernemers

Hoe kan het nou, dat gedurende corona de complottheorieën als paddenstoelen de grond uit zijn geschoten? Met tegelijk ook een nieuwe vorm van spiritualiteit: op een ‘spiritueel’ evenement in Rotterdam kwamen onlangs vierduizend mensen af. Dat er complottheorieën en antisemitisme werden geuit werd op zijn best genegeerd en op zijn slechtst geaccepteerd, zij het dan gelaten.

Complotondernemers, noemt columnist Sander Schimmelpenninck hen: figuren die via complottheorieën geld weten te verdienen. Zij zouden hierachter zitten. Mij lijkt dat ietwat cynisch én oppervlakkig, maar beide hoeven bij hem natuurlijk niet echt te verbazen.

Had de Kerk een punt?

De katholieke Kerk is door de eeuwen heen vaak verweten dat ze de mensen dom hield. We doen alsof het protestantisme, waarin je zelf de Bijbel leest en interpreteert, het begin van een nieuwe vrijheid van de mens was, een emancipatie die uiteindelijk tot de democratie zou leiden.

Maar misschien had de Kerk in al haar wijsheid ook een punt; misschien wist ze dat informatie en kennis voorbehouden zouden moeten zijn aan enkelen, die in goede wil en liefde de paden uitzetten voor het volk. Misschien ging het wel helemaal niet om macht, zoals haar wordt verweten, maar om het diepe besef dat informatie nu juist niet voor iedereen is.

Het lijkt er namelijk op dat tijdens de pandemie talloze mensen ‘zelf onderzoek’ zijn gaan doen. Hoeveel, zo vraag ik me af, van die vierduizend mensen bij dat evenement in Rotterdam hebben echter geleerd om de informatie die ze vonden te interpreteren, te wegen, om bronnen zich tot elkaar te laten verhouden?

De democratie was stabiel, zo lijkt het, toen de informatie nog beperkt beschikbaar was. Het kan best zo zijn dat haar uiterste consequentie – een radicale democratisering van kennis middels het internet – uiteindelijk haar ondergang blijkt te zijn.

Gebrek aan geestelijke begeleiding

Ook wreekt zich een gebrek een geestelijke begeleiding. Het is niet voor niets dat de grote ideologieën opkwamen in een periode van secularisering. Zoals mijn docent altijd zei: de wereld is seculier geworden, de mens is nog immer religieus. Maar wat moet de religieuze mens anno 2022, waarin Kerken vooral politiek zijn geworden, maar bijna geen spirituele taal kunnen of willen hanteren? Ja, dan kom je bij perverteringen uit.

Te ver doorgeslagen secularisering, democratisering én individualisering hebben de mens aan zichzelf overgelaten, in alle zwaktes die hem nu eenmaal kenmerken. En nu verbaast de wereld zich dat zich dat wreekt. Maar de mens heeft geen schoffering nodig, noch een oordeel; hij heeft nood aan liefde en leiding. Zoals Heidegger al wist: alleen een God kan ons nog redden.

Peter van Duyvenvoorde is schrijver en filosoof. Hij schrijft elke drie weken een column in Katholiek Nieuwsblad.