Ik heb een wat vervelende zomer achter de rug, dus oktober kon mij dit jaar niet vroeg genoeg beginnen. Lekker lezen en schrijven naast de verwarming. Nou lees ik in het najaar graag boeken uit winterse oorden, om mijn ziel alvast een beetje richting Advent en Kerst op te laten schuiven.

(Mijn vergeestelijkte verschijning en gedweep met mystieke literatuur zijn namelijk slechts vijgenbladeren om mijn totale oppervlakkigheid mee te bedekken. Kerstmis = sneeuw. En glitters, die ook. En warme chocolademelk.)

Dit jaar verraste een van mijn vrienden mij met de Duitse vertaling van Het Hedendaagse Vaderboek van Maja Kutscherskaja. Weliswaar heeft het afglijden van Poetin mij het lezen van Russische boeken een tikkeltje tegengemaakt, maar daar heb ik mij overheen gehesen. Het is immers imbeciel een hele cultuur af te rekenen op één ongelukkige idioot.

Daarbij: wie meent te staan, zie toe, dat hij niet valle. Bij ons in het Westen is op dit moment per slot van rekening de Zuid-Amerikaanse bestuursstijl in de mode. Zowel voor wat betreft de Kerk als de staat is het maar zeer de vraag of dat eindeloos goed af zal blijven lopen. Zodoende is het wellicht prudent vast een beetje te oefenen in het spiritueel blijven onder autoritaire omstandigheden. Nou heb ik in dit jaargetijde geen zin in boeken uit Belize, dus dan maar Moskou.

En Moskou stelt (nu eens) niet teleur. Eerst maar even, voor wie dat niet weet: een ‘Vaderboek’ of ‘Paterikon’ is een fenomeen uit de oosterse Kerken dat rechtstreeks bij de woestijnvaders vandaan komt. Het gaat om verzamelingen van korte verhaaltjes over grote en kleine heiligen. Soms zijn het zelfs maar losse uitspraken van één of twee zinnen. Hoe dan ook eindigen ze altijd in een opbouwende (of vernietigende) clou.

Het Hedendaagse Vaderboek staat geheel in die traditie, maar de punchlines zijn zo godvergeten brutaal (en vaak ook cynisch) dat men er grondig van in de war raakt. Het verscheen voor het eerst in Rusland in 2004. Men wist er in eerste instantie echt geen raad mee. In het ene klooster liet de abt het in de kachel gooien terwijl het in het volgende verplichte kost voor de novicen werd.

Om een voorbeeldje te geven: in het oosterse monnikendom streeft men ernaar zich zo scherp mogelijk bewust te worden van de eigen zondigheid. Het wordt als een grote deugd beschouwd daarover regelmatig tranen te vergieten. Het Hedendaagse Vaderboek geeft daarop als volgt commentaar: “Een novice was zeer gevoelig en vergoot tijdens de getijden vaak vele tranen.”

Op een dergelijke zin volgt in dit soort boeken meestal een stichtelijke portée. Zo niet hier. Het ‘Paterikon’ merkt slechts droog op: “De broeders noemden hem daarom ‘de Huilebalk’.” Punt. Is deze anekdote een commentaar op de verdorvenheid en het cynisme van de broeders, of op de aanstellerij van de novice in kwestie? Beide, zo vermoed ik. Nuttig en vermakelijk boekje.

Pater Hugo is kluizenaar te Warfhuizen. Elke drie weken schrijft hij een column in Katholiek Nieuwsblad.