Dezer dagen zijn er weinig mensen die een boek van een groot denker pakken en zich erin vastbijten. Grote denkers zijn geen auteurs die je begrijpt na ze één keer gelezen te hebben. Wie denkt na één keer lezen een werk van Plato, Thomas van Aquino of Augustinus wel te begrijpen, vergist zich deerlijk (en er zijn er zelfs – meer dan je denkt – die dan ook al menen te weten waarom deze denkers het bij het verkeerde eind hebben).

Een van de redenen dat het grote denkers zijn, is dat hun werk een rijkdom bevat die gewonnen kan worden, maar die wel bevochten moet worden. Het vergt tijd, inspanning en geduld. En herhaaldelijk lezen en herlezen, achtergrondinformatie lezen en dan weer teruggaan naar de bron zelf.

De mens die alleen maar kijkt

Mensen van nu hebben daar echter geen tijd voor en willen zich er niet voor inspannen.  Waarom zouden ze? Ze kijken meer dan dat ze willen weten. De Italiaanse geleerde Giovanni Sartori (1924-2017) beargumenteerde al dat we aan het veranderen zijn van homo sapiens – de mens die iets wil weten – naar homo videns – de mens die alleen maar kijkt.

We kijken naar schermen, van de tv, de computer en de computer in onze zak, de smartphone. Dat is niet zonder gevolg. Er is allerlei onderzoek over hoe ons brein beïnvloed wordt door het soort voedsel dat we het geven. Onze hersenen passen zich aan, aan wat we ze voorschotelen.

Een van de gevolgen is dat we emotioneler worden. Beelden roepen emoties op: ze maken mensen boos, verontwaardigd, agressief, droevig enzovoort. Een boek lezen, een paar uur proberen te worstelen met wat Thomas nou wel of niet bedoeld heeft, doet dat niet. Integendeel.

Hard intellectueel werk heeft een temperende invloed op de emoties. Het ontwikkelen van de geest maakt mensen over het algemeen minder emotioneel. Je gaat wat je ziet, proberen te begrijpen en te duiden.

Een politieke daad

Een gevolg van het feit dat we kijkende mensen worden, is dat we veel gemakkelijker te manipuleren zijn. Emotionele mensen laten zich meesleuren door gevoelens, die in onze tijd van massa- en sociale media vormgegeven worden door allerlei belangengroepen en professionals. Groepen die vaak op winstbejag of politiek gewin (macht) uit zijn – en niet zelden op beide. Ze hoeven maar een koekje voor onze neus te houden en we hebben er onmiddellijk zin in.

In zekere zin is echt met een goed boek worstelen in onze tijd een politieke daad. Het maakt mensen minder emotioneel, en meer gematigd en bedachtzaam. Het maakt dat men zich misschien bezint eer men begint met, oh, ik noem maar wat, het schoppen van rellen en achteloos gepraat over revoluties. Het echt lezen van een goed boek is vrijwel het enige soort politieke daad waarin ik me nog kan vinden.

Kees Heesters is politiek filosoof en werkzaam in het Amerikaanse Baltimore. Hij schrijft elke drie weken een column in Katholiek Nieuwsblad.