Op Goede Vrijdag loopt mgr. Ron van den Hout, bisschop van het bisdom Groningen-Leeuwarden, met parochianen de kruisweg van Titus Brandsma in Dokkum. Wat is het verhaal achter de lijdensmeditaties die de Nederlandse zalig schreef?
Titus geldt als de bekendste Friese katholiek van de 20e eeuw. Na de Tweede Wereldoorlog werd internationaal bekend door zijn principiële verzetshouding tegen het Duitse nazisme. In de gevangenis van Scheveningen (1941) schreef hij lijdensmeditaties voor de kruisweg in Dokkum.
De veertien kruiswegstaties in de buitenlucht waren al eind jaren dertig door Titus bedacht samen met katholiek kunstenaar Jacques Maris. De kruisweg komt pas in 1949 tot stand na Titus’ eigen ‘kruisweg’. Van de Scheveninger gevangenis, via kamp Amersfoort naar het concentratiekamp Dachau waar hij in juli 1942 sterft.
Aan de twaalfde statie in Dokkum, gewijd aan Jezus’ kruisdood, is vanaf 1949 een In Memoriam voor Titus Brandsma toegevoegd. Na diens zaligverklaring in 1985 door Paus Johannes Paulus, loopt momenteel bij het Vaticaan een proces voor heiligverklaring van Titus.
“Nada te turbe – laat niets je verontrusten’’ schreef de Spaanse mystica Teresa van Avila, Titus’ belangrijkste inspiratiebron. Over haar schreef hij in de Scheveningse gevangenis een biografie; bij gebrek aan papier tussen de regels van een ander boek.
Toen Duitse bommenwerpers over Nijmegen vlogen aan het begin van de oorlog en Karmelitaanse ordegenoten zich in verwarring afvroegen wat te doen, ging Titus onverstoorbaar naar de ochtendmis in de kloosterkapel.
Ook al was hij een van de vroege Nederlandse critici in de jaren dertig, die waarschuwden voor het kwaad van rassenhaat bij afkondiging van de Neurenberger rassenwetten in Duitsland. Het was ook op Titus’ advies, als media-adviseur van de katholieke Kerk, dat aartsbisschop De Jong stelling neemt tijdens een speciale bisschoppenconferentie.
De Duitse bezetter verplichtte alle kranten en tijdschriften om advertenties van de NSB, de Nederlandse nazibeweging, op te nemen. De bisschoppen blijken onderling verdeeld, maar Titus twijfelt niet en de aartsbisschop evenmin. Mgr. De Jong hoort de verdeeldheid aan en beslist achteraf in de geest van Titus. Katholieke kranten en uitgevers die NSB-advertenties toelaten, verliezen op gezag van de kerk hun katholieke identiteit.
Titus trekt per trein langs alle katholieke uitgevers en redacties in het land om het standpunt van kerk en aartsbisschop toe te lichten. Dat wordt aanleiding voor zijn arrestatie en opsluiting in de strafgevangenis van Scheveningen.
Daar ervaart hij zijn gevangeniscel als de rust en eenvoud van een kloostercel. Naast gesprekken met zijn Duitse verhoorder en een uitvoerig rekwest waarin hij zijn principiële stellingname onderbouwt, schrijft Titus ook lijdensmeditaties voor Dokkum – een van de vele nog lopende projecten – en een biografie van zijn mystieke inspirator, Teresa van Avila.
Op Goede Vrijdag 3 april 1942 verblijft Titus met andere politieke gevangenen in Kamp Amersfoort: het genadeloze Durchgangslager naar concentratiekampen in Duitsland. Op verzoek van kampgenoten houdt Titus op Goede Vrijdag uit zijn hoofd een gedenkwaardige lezing over de Moderne Devotie van Geert Grote. De toon en wijze maakt veel indruk op aanwezigen, van velerlei gezindte.
Titus vertelt over de middeleeuwer, levend onder de druk van angst voor ziekte en dood, de macht van bezit en geweld. De rust en contemplatie van de Moderne Devotie schetst hij als een eigentijds christelijk medicijn. Aan de vooravond van Pasen, overgeleverd aan de willekeur van macht en geweld, blijkt dit voor lotgenoten een bemoedigend verhaal. In de jonge gereformeerde dominee Kapteijn ontdekt Titus hun diepe verbondenheid in Christus.
Maar ook mishandeling en ontbering in Kamp Amersfoort tekenen Titus’ kruisweg. Hij verwoordt het in dichtregels: ‘’Het leed kwam telkens op mij aan. Onmogelijk het af te weren. Met geen tranen te bezweren. Had het anders lang gedaan. Toen ging het boven op mij staan, tot ik stil lag zonder wenen. Duldend wachten moest ik leren. En toen eerst is het heengegaan.’’
Op transport per trein naar Dachau breekt hem het angstzweet uit. In het Duitse Kleef zinkt hem de grond onder de voeten weg. Het is Titus’ Getsemane. De beker die hij moet drinken staat hem voor de geest, glashelder. Als laatste hoop op redding stuurt hij een brief aan de Duitse autoriteiten om veroordeeld te worden tot permanent verblijf in een klooster. Er komt geen antwoord.
Titus hervindt zijn Godsvertrouwen, aanvaardt zijn lijden. Kampgenoten in zowel Amersfoort als Dachau getuigen van zijn altijd positieve instelling. Bewakers en kampbeulen bejegent hij vriendelijk. Schamel brood deelt hij met anderen die het volgens hem meer nodig hebben. Een hostie koestert hij in een brillendoos onder zijn schouder. Morele steun geeft hij tot het laatst aan medegevangenen. Als een Veronica en Simon van Cyrene tijdens Jezus’ kruisweg door Jeruzalem.
In alle geweld en ontbering blijft Titus’ geest ongebroken: “‘Nada te turbe – laat niets je verontrusten’, want alles gaat voorbij.’’ In Titus’ eigen dichtregels, geciteerd op de 12e kruiswegstatie in Dokkum: ‘’ O Jezus als ik u aanschouw, dan weet ik dat ik van u houd (…) Blijf bij mij Jezus zoet, uw bijzijn maakt mij alles goed.’’ Op 26 juli 1942, na 6 weken in Dachau, sterft Titus door ontberingen en een dodelijke injectie van de kamparts. Zijn lichaam wordt verbrand in de ovens van het kamp.
Vier jaar na de bevrijding is zijn laatste project, de kruiswegstaties in Dokkum, door vriend en kompaan Jacques Maris gerealiseerd. Gemetselde middeleeuwse kloosterstenen, voor de oorlog door Titus verordonneerd bij afbraak van een voormalig klooster in Friesland, omlijsten als manshoge kapelletjes de moderne kunsttaferelen van Maris. Eigentijdse beelden van Christus, gevat in de stenen traditie van kerk en klooster. Tekenend voor Titus’ geest en betekenis.
De Kruisweg in Dokkum wordt op Goede Vrijdag, 19 april, gelopen. Aanvang 15.00 uur in het processiepark van de Bonifatiuskapel (Bronlaan 12, Dokkum). Meer info: www.bonifatiuskapel.nl
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
