Tijdens de algemene audiëntie van 8 juni sprak paus Franciscus over hoe we in onze ouderdom toch opnieuw geboren kunnen worden.

Beste broeders en zusters, goedemorgen!

Een van de belangrijkste figuren onder de bejaarden in de evangeliën is Nikodemus, een van de leiders van de Joden, die Jezus wilde kennen, maar ’s nachts in het geheim naar hem toe ging (vgl. Joh 3,1 – 21). In Jezus’ gesprek met Nikodemus komt het hart van Jezus’ openbaring en van zijn verlossende missie naar voren, wanneer Hij zegt: “Zozeer immers heeft God de wereld liefgehad, dat Hij zijn eniggeboren Zoon heeft gegeven, opdat al wie in Hem gelooft niet verloren zal gaan, maar eeuwig leven zal hebben” (v. 16).

Wedergeboorte

Jezus zegt tegen Nikodemus dat men, om “het koninkrijk van God te zien wedergeboren moet worden” (vgl. vers 3). Het is geen kwestie van opnieuw geboren worden, van het herhalen van onze komst in de wereld in de hoop dat een reïncarnatie de mogelijkheid op een beter leven zal heropenen. Deze herhaling is zinloos. Ze zou het geleefde leven juist van alle betekenis ontdoen, het uitwissen alsof het een mislukt experiment was, een verlopen waarde, een leegte om te verliezen.

Nee, dit is het niet, deze nieuwe geboorte waar Jezus over spreekt: het is iets anders. Dit leven is kostbaar in Gods ogen: het identificeert ons als schepselen die door Hem met tederheid worden bemind. De “wedergeboorte” die ons in staat stelt het koninkrijk van God “binnen te gaan”, is een verwekking uit de Geest, een doorgang door de wateren naar het beloofde land van een schepping verzoend met de liefde van God. Het is een wedergeboorte van boven, met de genade van God. Het is geen fysieke wedergeboorte.

Verloren hoop

Nikodemus begrijpt deze geboorte verkeerd en trekt haar in twijfel, met de ouderdom als bewijs van de onmogelijkheid ervan. De mens veroudert onvermijdelijk, de droom van de eeuwige jeugd verdwijnt definitief, de voleinding is het lot van elke geboorte in de tijd. Hoe kan de mens zich een lot voorstellen in de vorm van een geboorte? Nikodemus denkt dit en vindt geen manier om de woorden van Jezus te begrijpen. Wat is deze wedergeboorte?

Nikodemus’ bezwaar is voor ons heel leerzaam. In feite kunnen we het verwerpen, in het licht van Jezus’ woord, door een missie te ontdekken die eigen is aan ouderdom. Oud zijn is niet alleen geen obstakel voor een geboorte van boven, waarover Jezus spreekt. Ze wordt ook de geschikte tijd om het te verlichten en het te bevrijden van de gelijkstelling aan verloren hoop.

De mythe van de eeuwige jeugd

Onze tijd en onze cultuur neigen ernaar om de geboorte van een kind te beschouwen als een eenvoudige kwestie van productie en biologische reproductie van de mens, en cultiveren vervolgens de mythe van de eeuwige jeugd als wanhopige obsessie van een onvergankelijk vlees. Want ouderdom wordt  in veel opzichten veracht. Omdat ze het onweerlegbare bewijs draagt van de verwerping van deze mythe, die ons zou willen terugbrengen naar de baarmoeder van de moeder, om altijd jong in het lichaam terug te keren.

De techniek is in alle opzichten gefascineerd door deze mythe: wachtend om de dood te verslaan, kunnen we het lichaam in leven houden met medicijnen en cosmetica, die ouderdom vertragen, verbergen, verwijderen. Natuurlijk, welzijn is één ding, maar het voeden van deze mythe is iets anders. Het valt niet te ontkennen dat het verwarren van deze twee aspecten een zekere geestelijke verwarring creëert.

‘Raak mijn rimpels niet aan!’

Welzijn verwarren met het voeden van de mythe van de eeuwige jeugd. Er wordt zoveel gedaan om deze jeugd terug te krijgen. Veel trucs, veel chirurgische ingrepen om er jong uit te zien. Ik moet denken aan de woorden van een wijze Italiaanse actrice, Anna Magnani, toen ze haar adviseerden om haar rimpels te laten verwijderen. Ze zei: “Nee, raak ze niet aan! Het heeft zo veel jaren geduurd om ze te krijgen: raak ze niet aan!”

Dit is het: rimpels zijn een symbool van ervaring, een symbool van het leven, een symbool van volwassenheid, een symbool van het maken van een reis. Raak ze niet aan om jong te worden, opdat je jong van gezicht wordt. Waar het om gaat, is de hele persoonlijkheid, wat ertoe doet, is het hart, en het hart blijft bij die jeugd van ‘goede wijn’, die des te beter is naarmate ze ouder wordt.

Het koninkrijk Gods

Het leven in het sterfelijke vlees is een schitterende onvoltooide werkelijkheid: zoals bepaalde kunstwerken die juist in hun onvolledigheid een unieke charme bezitten. Want het leven hier beneden is ‘initiatie’, geen vervulling: we komen zo in de wereld, als echte mensen, als mensen die ouder worden, maar voor altijd echt zijn.

Maar het leven in sterfelijk vlees is een ruimte en tijd die te klein is om intact te blijven en het kostbaarste deel van ons bestaan in de tijd van de wereld tot voltooiing te brengen. Geloof, dat de evangelieverkondiging van het koninkrijk van God waartoe wij bestemd zijn, verwelkomt, heeft een eerste buitengewoon effect, zegt Jezus. Het stelt ons in staat om het koninkrijk van God te “zien”.

Liefde voor de eindbestemming

We worden bekwaam om waarlijk de vele tekenen te zien van toenadering van onze hoop op vervulling van wat in ons leven het teken draagt van ons bestemd zijn voor de eeuwigheid in God. De tekenen zijn die van de evangelische liefde die door Jezus op vele wijzen wordt verlicht. En als we die tekens kunnen “zien”, kunnen we ook het koninkrijk “binnengaan”, door de doorgang van de Geest door de wateren die opnieuw geboren doen worden.

Ouderdom is de toestand, die velen van ons wordt toegekend, waarin het wonder van deze geboorte van bovenaf intiem kan worden opgenomen en geloofwaardig kan worden gemaakt voor de gemeenschap der mensen. Ouderdom communiceert geen nostalgie naar de geboorte in de tijd, maar liefde voor de eindbestemming. In dit licht heeft ouderdom een unieke schoonheid. We wandelen naar de Heer. Niemand kan terugkeren naar zijn baarmoeder van de moeder, zelfs niet met gebruik van haar technologische en consumentistische vervanger.

De tederheid van ouderen

Dit geeft geen wijsheid, dit geeft geen voltooid pad, dit is kunstmatig. Het zou triest zijn, als het mogelijk zou zijn. De oudere loopt naar voren, de oudere loopt naar de bestemming, naar Gods hemel. De oudere loopt met zijn wijsheid die hij tijdens het leven heeft beleefd. Ouderdom is daarom een speciale tijd om de toekomst los te maken uit de technocratische illusie van biologisch en robotisch overleven. Vooral omdat ouderdom de mens opent voor de tederheid van de creatieve en vruchtbare schoot van God.

Hier wil ik dit woord benadrukken: de tederheid van ouderen. Observeer een grootvader of grootmoeder terwijl ze naar hun kleinkinderen kijken, terwijl ze hun kleinkinderen omhelzen. Die tederheid, vrij van alle menselijke beproevingen, die menselijke beproevingen heeft overwonnen en in staat is om vrijelijk liefde te geven. Het is de liefdevolle nabijheid van de een bij de ander. Deze tederheid opent de deur naar het begrijpen van Gods tederheid. Laten we niet vergeten dat de Geest van God nabijheid, mededogen en tederheid is. God is zo, Hij weet hoe Hij moet omhelzen.

Wegwerpcultuur

En ouderdom helpt ons om deze dimensie van God te begrijpen, die tederheid is. Ouderdom is de speciale tijd om de toekomst los te maken uit de technocratische illusie, het is de tijd van Gods tederheid die schept, een weg schept voor ons allemaal. Moge de Geest ons de heropening geven van deze geestelijke – en culturele – missie van ouderdom, die ons verzoent met de geboorte van bovenaf.

Als we zo aan ouderdom denken, dan zeggen we: waarom besluit deze wegwerpcultuur om de ouderen weg te gooien, omdat we ze niet nuttig achten? De ouderen zijn de boodschappers van de toekomst, de ouderen zijn de boodschappers van tederheid, de ouderen zijn de boodschappers van de wijsheid van een geleefd leven. Laten we vooruitgaan en naar ouderen kijken.