De westerse beschaving is de erfgenaam van Athene en Jeruzalem, dat wil zeggen van de Griekse en de Joodse cultuur.
Volgens de Engelse kunsthistoricus Kenneth Clark is de westerse beschaving de schepping van de katholieke Kerk als wereldlijke macht. Clark werkte die stelling uit in de dertiendelige tv-serie Civilisation die integraal op YouTube te bekijken is.
Hij vestigt de aandacht op een cruciaal punt: Athene en Jeruzalem komen samen in Rome. Enerzijds het Rome van de klassieke Oudheid, anderzijds het Rome van de Kerk. Het is een interessante vraag wat Diederik Burgersdijk van Clarks leidende idee zou vinden, want in zijn essaybundel De sluipwesp en de leliën behandelt hij het samenkomen van de drie, de Romeinse klassieke Oudheid, het christendom en de westerse cultuur in voornamelijk haar Franse gedaante.
Zijn bundel opent met een onderhoudend cursief over de plaats en betekenis van de lelie in de antieke literatuur, beginnend met het bijbelboek Hooglied (“als een lelie tussen de distelen, zo is mijn liefste onder de jonge meisjes”), de antieke mythologie, de Bergrede (“zie de leliën des velds, hoe ze bloeien”), Gregorius van Nyssa en Vergilius.
Burgersdijk vervolgt met een smakelijke beschouwing over Seneca, een smeuïg pleidooi voor Seneca en tegen Jezus Christus als leraar in de gemoedsrust. Niet iedere christelijke lezer zal dit betoog sympathiek zijn, maar als hij Burgersdijks godsdienstkritiek tussen haakjes zet, valt er ook voor deze lezer veel in het stuk te genieten.
Burgersdijk toont zich daarna een scherp criticus van de inlijving van de Romeinse keizer Constantijn de Grote in de kerkgeschiedenis-als-triomftocht. Er is volgens hem geen goed bewijs voor het populaire idee dat Constantijn in de nacht van de slag op de Milvische brug op 28 oktober 312 van het christelijk kruis droomde, dat is hoogstens een literaire constructie achteraf.
Het enige slechte stuk in de bundel is ‘Augustus tussen heidendom en christendom’, een vertaald en onaf fragment van een wetenschappelijk artikel dat slecht geschreven is en waarin de argumentatieve lijn volstrekt onnavolgbaar is. Meer dan een vlekje is dit stuk niet, want Burgersdijk toont zich een erudiet en vaardig popularisator van de klassieke Oudheid en haar band met de Kerk.
Diederik Burgersdijk, De sluipwesp en de leliën. Geloof en ongeloof in de klassieken. Uitg. Athenaeum, Polak & Van Gennep, 208 pp., pb., € 15,-, ISBN 978 90 253 0859 9
