Met Titus Brandsma worden zondag nog negen anderen heilig verklaard. De bekendste van hen is waarschijnlijk de avontuurlijke Franse kluizenaar Charles de Foucauld. Wie was hij?

Het gesprek met de islam en armoede in de geest van Jezus in Nazareth zijn enkele ervaringen uit het leven van Charles de Foucauld (1858-1916) die mensen blijven inspireren. Maar er is in zijn biografie veel meer dat te denken geeft.

Geboren in een welgesteld gezin in Straatsburg, verliest de jonge Charles op zesjarige leeftijd beide ouders en daarmee zijn zekerheid. Hij breekt met zijn kindergeloof. Ook grootvader, die de opvoeding had overgenomen, komt te overlijden. Het fortuin dat deze nalaat, heeft Charles er, als militair in opleiding, met kornuiten en vooral vriendinnen snel doorgedraaid. Wegens wangedrag wordt hij uit het leger ontslagen.

In 1883-1884 maakt hij een ontdekkingsreis in Marokko, waarover hij publiceert en waarmee hij enige naam maakt. Maar eigenlijk weet hij niet wat hij wil. Hij is vooral rusteloos, een karaktertrek die zijn hele leven kleurt.

Thema-editie Katholiek Nieuwsblad brengt een speciaal themanummer uit over Titus Brandsma, met interviews, essays en meer. Vrijblijvend kennismaken met KN? Vraag hier 3 gratis proefnummers aan!

Terug in Frankrijk vestigt hij zich in Parijs en loopt daar eind oktober 1886 de kerk van Sint-Augustinus binnen. Hij ziet dat er biecht wordt gehoord, buigt zich neer voor het biechtluik om nadere informatie over het geloof te vragen. Het antwoord dat De Foucauld krijgt luidt: “Kniel neer en belijd uw zonden!” Zijn reactie: “Ik ben niet gelovig.” De uitnodiging is echter zo pertinent, dat Charles geen weerstand kan bieden. Vervolgens gaat hij te communie.

Het gaat om een historische bekering, waarover interessante studies zijn geschreven. Ook de later heilige Theresia van Lisieux en dichter-politicus Paul Claudel maken in diezelfde weken een ingrijpende levensomkeer mee.

Kluizenaar aan de woestijnrand

Charles de Foucauld gaat op bedevaart naar het Heilig Land, verblijft in een trappistenklooster, studeert theologie, is enkele jaren knecht bij zusters clarissen in Nazareth, wordt in Frankrijk tot priester gewijd en vestigt zich, na verschillende omzwervingen, als kluizenaar aan de rand van de Sahara. Arm onder de zwervers, een leven van gebed en onopvallende aanwezigheid.

Hij stelt een levensregel op, in de hoop dat hij volgelingen voor zijn ideaal zal krijgen. Tijdens zijn leven is dat gebed niet verhoord. Op 1 december 1916 wordt hij door bedoeïenen vermoord. Paus Benedictus XVI heeft broeder Charles eind 2005 zalig verklaard.

De priester bij wie de Foucauld aanklopte om meer over het geloof te weten te komen, heet Henri Huvelin (1838-1910). Hij had in Rome gestudeerd; een leerstoel had hij afgewezen. “Ik schrijf geen boeken, want ik wil in de zielen schrijven”, was zijn commentaar. Op eigen verzoek is hij heel zijn leven kapelaan geweest, waarvan ruim veertig jaar in dezelfde kerk.

Hij had vermaardheid als predikant en als biechtvader, stond in nauw contact met de beau monde van Parijs, ook als die mensen niet (meer) kerkelijk waren, en gaf vaak op zondag conferenties waar honderden jonge mensen op af kwamen. Hij voerde een drukke correspondentie en voerde gesprekken met mensen van allerlei achtergrond.

Het moet zijn intuïtie zijn geweest dat deze onzekere zoeker eerst moest ervaren wat het betekent om te geloven: God is altijd groter en ik ben als mens van Hem afhankelijk. Anders gezegd: zondebesef en Godsbesef zijn ten nauwste met elkaar verbonden. Ons hele geloofsleven volgt uit die ervaring, want dat is de grondslag.

Tot aan zijn dood heeft Huvelin – als geestelijk begeleider en vader – met broeder Charles gecorrespondeerd, waarvan honderden brieven getuigenis afleggen. Dat geldt ook van zijn nicht.

Lange gesprekken

Marie de Bondy (1850-1934) is een dochter van de zus van Charles’ vader. Met haar heeft hij van jongs af aan eindeloze gesprekken gevoerd, ook wanneer ze eenmaal getrouwd is en haar gezin de nodige aandacht vraagt.

Of zij nu op het familiekasteel verblijft of in Parijs is, de dagelijkse Eucharistie en lange momenten van aanbidding dragen haar geloofsleven. Zij moet hem, als een moeder en een zus, de zekerheid en vertrouwde nabijheid geboden hebben die de weesjongen zo sterk miste. Het is mede door haar dat De Foucauld zich tot de priester heeft durven wenden, die nadien de briefwisseling tussen neef en nicht is blijven aanmoedigen. Later zendt zij hem in Afrika boeken en voedselpakketten.

In aanbidding

Toen Charles de Foucauld werd vermoord, blijkt hij in aanbidding te hebben gezeten voor een kleine monstrans, die men later in het zand heeft teruggevonden en die een cadeau was van zijn nicht Marie. Enkele dagen voor zijn priesterwijding schrijft hij in een brief: “Indien jij me niet bekeerd had en mij niet had teruggebracht naar Jezus en mij geleerd had wat vroom en goed is, zou ik dan vandaag staan waar ik ben?”

Twee maanden na die bekering is het samen met Marie, dat Charles de Foucauld voor het eerst na jaren de nachtmis van Kerstmis bezoekt.

Instrumenten in Gods hand

Kapelaan Huvelin en Marie de Bondy laten zien hoe mensen op heel verschillende wijzen instrumenten kunnen zijn in Gods hand. De Foucauld van zijn kant heeft, met behulp van vele anderen, de bedding gelegd voor een invloedrijke spirituele en apostolische beweging (en enkele religieuze congregaties) van aanbidding en overgave (denk aan zijn bekende gebed dat daaraan gewijd is), van armoede en stille evangelische presentie.