Op de TEFAF-beurs die in maart in Maastricht plaatsvond, was een bijzonder en eeuwenoud beeldhouwwerk te zien. Het stelt Jezus voor in een moment van rust tijdens zijn terechtstelling.
Gedurende twee dagen in maart was het vliegveld in Beek weer een paradijs voor vliegtuigspotters. Enthousiast legden zij de 150 privétoestellen vast waarvan de passagiers op weg waren naar de kunst- en antiekbeurs TEFAF in Maastricht.
Die paar honderd kunstverzamelaars, museumdirecteuren en curatoren zijn een fractie van de 50.000 bezoekers die dit jaar de beveiliging passeerden, maar het waren zo goed als zeker wel de big spenders.
Net zo enthousiast als die spotters gaan wij ieder jaar voor een artikel op zoek naar alles wat met een bepaald onderwerp van doen heeft: beelden, schilderijen, keramiek, boeken, prenten. Tijd om ook nu even langs te gaan bij Mathieu Sismann. De Parijzenaar heeft weer een juweeltje: een laatgotische Christus op de Steen, waarschijnlijk uit een atelier in Troyes waar de beroemde beeldhouwer Jacques Juliot het vak leerde.
Het is een mooi voorbeeld van wat men in Frankrijk de “Beau 16ème Siècle, l’age d’or de la sculpture champenoise” noemt, de bloeiperiode in de beeldhouwkunst waarin het gotische erfgoed zich geleidelijk aan vermengde met de ontluikende renaissance. Het prijskaartje: €150.000.
Zittend op een bank, met zijn handen in de schoot samengebonden met een dik touw, draagt Christus een imposante doornenkroon. Er steken wat ribben uit zijn verzwakte lichaam, hij is bijna geheel naakt – op de heupen na, waaromheen een lendendoek is gewikkeld. Licht voorovergebogen, alsof hij pijn lijdt, wacht hij na de zweepslagen op de laatste marteling op de berg Golgotha.
De Evangeliën vermelden dit rustmoment niet. Geworteld in de volkscultuur verscheen dit deel uit het lijdensverhaal in de veertiende en vijftiende eeuw in de mystieke literatuur. Broederschappen en gilden namen het ook op in de mysteriespelen, die episodes uit de lijdenscyclus uitbeeldden. Het doel van deze openluchtvoorstellingen was de Bijbel uit te leggen aan de gelovigen en hen dit ook sterk emotioneel te laten beleven.
Volgens specialisten kwam het eerste beeld van Christus op de Steen uit een Brabants atelier, mogelijk in Mechelen. Verspreiding over Noord- en Oost-Frankrijk volgde. Later kwamen daar Vlaanderen, Lotharingen, Picardië en Bourgondië bij.
De grote kroon met naar binnen gebogen stekels, het langwerpige gezicht met de lange neus en de gespleten baard en pijpenkrullen lijken sprekend op een andere Christus op de Steen van mogelijk dezelfde maker, in de Saint-Alpinkerk in Châlons-en-Champagne.
Beide beelden en de prachtige Ecce Homo in de kathedraal van Troyes, gemaakt rond 1500, waarvan het slanke lichaam en de gedraaide lokken zijn te vergelijken met deze Christus, duiden op de Champagnestreek en dan meer specifiek de stad Troyes als bakermat. Gebruikmakend van kunstuitingen uit Champagne dateert men dit beeld in de jaren tussen 1500 en 1525.
Jaren geleden verzamelde men voor het eerst in Troyes een unieke, tijdelijke collectie religieuze beelden uit de zestiende eeuw. De tachtig belangrijkste producten van de School van Troyes werden een half jaar tentoongesteld in de kerk van Saint Jean. Grote musea als het Louvre en Cluny leenden hun mooiste beelden uit. De meeste kwamen echter uit kerken in Champagne.
En als we het nu toch over Troyes hebben, is het aardig te vermelden dat niet veel Franse steden kunnen zeggen dat er een paus binnen de muren is geboren. Troyes wel. Jacques Pantaléon was de zoon van een arme schoenmaker.
Als paus Urbanus IV – én als de man die in 1264 Sacramentsdag op de kerkelijke kalender zette – ging hij de geschiedenisboekjes in. In het jaar van zijn uitverkiezing begon hij, waar eens zijn geboortehuis stond, aan de bouw van de Saint Urbain. Hij was maar kort paus, van 1262 tot 1264, en werd begraven in Perugia.
In 1935 keerde hij terug naar zijn geboortestad en werd hij bijgezet in zijn eigen basiliek op de Place Vernier. Geen wonder dat een Frans gezegde luidt: “Que fait-on à Troyes? On y sonne!” Ofwel: Wat doen ze in Troyes? Ze luiden er de kerkklokken!
Niet alleen in de Champagne bloeide de beeldhouwkunst. Ook in de Nederlanden werkte in het Maasland een fenomenale laatgotische beeldsnijder: Jan van Steffeswert (circa 1460-1538). Een groot deel van zijn leven stond zijn atelier in Maastricht.
Het was niet gebruikelijk werk te signeren, maar Jan deed dat wel. Vijftien beelden zijn er nu bekend. Honderd andere zijn aan zijn atelier toegeschreven. Het Bonnefantenmuseum in Maastricht heeft een mooie collectie die een bezoek zeker waard is.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
