Tijdens de algemene audiëntie van 20 april zei paus Franciscus dat het met de eerbied voor ouderen in de rijkste samenlevingen nog niet al te best is gesteld.

Beste broeders en zusters, goedemorgen!

Met behulp van het Woord van God dat we net gehoord hebben, wenden we onze blik vandaag tot de broosheid van de ouderdom. Die levensfase wordt op een bijzondere manier getekend door verlies en moedeloosheid, desillusie en verlatenheid, ontgoocheling en twijfel.

Natuurlijk kan onze zwakheid ten overstaan van dramatische en soms tragische situaties op elk moment van ons leven naar voren komen. De zwakheid van ouderen kan echter minder indruk maken en bij anderen zelfs zorgen voor een soort gewenning of ergernis. Hoe vaak hebben we niet gehoord of gedacht: “Oude mensen zijn lastposten.” We hebben het allemaal wel eens gezegd of gedacht…

Verwijderen

Ernstige wonden uit de kindertijd en de jeugd roepen terecht een gevoel van onrechtvaardigheid en opstandigheid op, en een kracht om te reageren en te vechten. Anderzijds gaan de wonden, zelfs de ernstige, van de ouderdom onvermijdelijk gepaard met het gevoel dat het leven in ieder geval niet in tegenspraak is met zichzelf, omdat het al geleefd is. De ouderen zijn zo wat uit ons zicht verwijderd geraakt, we willen ze verwijderen.

In de gewone menselijke ervaring daalt de liefde als het ware af: zij keert niet met dezelfde kracht terug naar het leven dat achter ons ligt als waarmee zij zich uitstort over het leven dat nog voor ons ligt. Ook hieruit blijkt de gratuïteit van de liefde. Ouders hebben dit altijd al geweten, ouderen leren het vroeg.

Eren van ouderen

Toch opent deze openbaring een andere weg van de liefde: het is de weg van het eren van hen die ons zijn voorgegaan. De weg van het eren van hen die ons zijn voorgegaan begint hier: het eren van de ouderen.

Deze bijzondere liefde die de weg baant in de vorm van eer – ofwel tederheid en eerbied tegelijk –voor de ouderen, wordt bezegeld door Gods gebod. “Eer uw vader en uw moeder” is een plechtige verbintenis, de eerste van de ‘tweede tafel’ van de Tien Geboden.

Liefde teruggeven

Het gaat niet alleen om iemands vader en moeder. Het gaat om de generatie en de generaties daarvoor, wier afwezigheid ook langdurig kan zijn, waardoor tijd en ruimte ontstaat voor het samenleven met de andere generaties van het leven. Met andere woorden, het gaat over de ouderdom.

Eer is een goed woord om deze teruggave van liefde aan de ouderen in te kaderen. Dat wil zeggen, wij hebben de liefde van ouders en grootouders ontvangen, en nu geven wij deze liefde aan hen terug, aan de ouderen, aan de grootouders.

Vandaag hebben wij de term ‘waardigheid’ herontdekt om de waarde aan te duiden van respect en zorg voor ieder leven. Waardigheid staat hier in wezen gelijk met eer: vaders en moeders eren, ouderen eren is de erkenning van hun waardigheid.

Laten we eens goed nadenken over deze mooie liefdesverklaring die eer is. Juist in de verzorging van zieken, in de ondersteuning van hen die niet zelfredzaam zijn, in het voorzien in levensonderhoud kan eer ontbreken.

Spot en agressie

Eer ontbreekt wanneer een overmaat aan vertrouwen niet leidt tot fijngevoeligheid en genegenheid, tederheid en eerbied, maar tot ruwheid en voorbarigheid. Wanneer zwakheid wordt beschimpt, en zelfs bestraft, alsof het een fout is. Als verbijstering en verwarring een opening worden voor spot en agressie.

Het kan zelfs thuis gebeuren, in verpleeghuizen, maar ook op kantoor of in de openbare ruimte van de stad. Het aanmoedigen bij jongeren, zelfs indirect, van een houding van neerbuigendheid – en zelfs minachting – voor ouderen, hun zwakheden en hun precaire situatie, leidt tot verschrikkelijke dingen. Het opent de weg naar onvoorstelbare excessen. Jongeren die de deken van een zwerver in brand steken – we hebben het gezien – omdat ze hem zien als een verwerpelijk mens.

Minachting

Zij zijn slechts het topje van de ijsberg, dat wil zeggen van de minachting voor een leven dat, ver van de aantrekkingskracht en de impulsen van de jeugd, een leven van verspilling lijkt te zijn. Wij denken zo vaak dat ouderen afdankertjes zijn of wij zetten ze bij het oud vuil; wij verachten de ouderen en verwijderen ze uit ons leven, wij zetten ze aan de kant.

Deze minachting, die ouderen onteert, onteert eigenlijk ons allemaal. Als ik de oudere onteer, onteer ik mezelf. De passage uit het boek Jezus Sirach, die wij in het begin hoorden, is terecht hard over deze oneer, die in de ogen van God om wraak schreeuwt.

Groot respect

Er is een passage in het verhaal van Noach die in dit opzicht zeer tot de verbeelding spreekt. De oude Noach, de held van de zondvloed en nog steeds een harde werker, ligt bewusteloos op de grond na een paar drankjes te veel op te hebben. Hij is al oud, maar hij heeft te veel gedronken.

Om hem niet in verlegenheid te brengen, bedekken zijn zonen hem zachtjes, met groot respect. Deze tekst is heel mooi en zegt alles over de eerbied die de oude man toekomt; het bedekken van de zwakheden van de oude man, om hem niet te beschamen, is een tekst die ons kan helpen.

Ondanks alle materiële voorzieningen die de rijkste en meest georganiseerde samenlevingen voor de oude dag treffen, en waarop wij zeker trots kunnen zijn, lijkt de strijd voor het herstel van die bijzondere vorm van liefde die de eer is, mij nog broos en onvolwassen.

Wij moeten alles in het werk stellen om die vorm van liefde te ondersteunen en aan te moedigen, door een betere sociale en culturele ondersteuning te bieden aan hen die gevoelig zijn voor deze beslissende vorm van de ‘beschaving van de liefde’.

Advies voor ouders

En op dit punt ben ik zo vrij om ouders te adviseren: breng uw kinderen, jonge kinderen, meer in contact met ouderen, breng ze altijd bij elkaar. En wanneer een oudere ziek is, een beetje verward, kom dan toch naderbij: laat kinderen weten dat dit ons vlees is, dat deze mens het mogelijk heeft gemaakt dat wij hier nu zijn.

Duw de ouderen alsjeblieft niet weg. En als er geen andere mogelijkheid is dan hen naar een bejaardentehuis te sturen, bezoek hen dan en neem de kinderen mee om hen te zien; ouderen zijn de eer van onze beschaving, oude mensen hebben voor ons de deuren geopend. Vaak vergeten kinderen dit.

Afvalmateriaal

Ik zal jullie iets persoonlijks vertellen: in Buenos Aires bezocht ik graag bejaardentehuizen. Ik ging vaak bij iedereen op bezoek. Ik herinner me dat ik eens aan een dame vroeg: “Hoeveel kinderen heeft u?” – “Ik heb er vier, allemaal getrouwd, met kleinkinderen.” En ze begon me te vertellen over de familie. “En komen ze op bezoek?” – “Ja, ze komen altijd!”

Toen ik de kamer verliet, zei de verpleegster, die het gehoord had, tegen mij: “Ze heeft gelogen om haar kinderen te beschermen. Er is al zes maanden niemand geweest!” Dit is het wegwerpen van de ouderen, denken dat ouderen afvalmateriaal zijn. Alsjeblieft. Het is een ernstige zonde.

Koesteren

Dit is het eerste grote gebod, en het enige dat vertelt wat er tegenover staat: “Eer uw vader en uw moeder, en gij zult een lang leven hebben op aarde.” Dit gebod om de ouderen te eren zegent ons als volgt: “Gij zult een lang leven hebben”.

Koester de ouderen. En als ze hun verstand kwijtraken, koester ze dan toch, want ze hebben vormgegeven aan je geschiedenis, het bestaan van je familie, en dankzij hen ben je hier. We kunnen allemaal zeggen: dankzij u, opa en oma, leef ik.

Kwestie van eer

Laat de ouderen alsjeblieft niet alleen. En ook nog dit: voor ouderen zorgen is geen kwestie van make-up en plastische chirurgie. Nee, het is veeleer een kwestie van eer, die de opvoeding van jongeren met betrekking tot het leven en de fases ervan moet veranderen.

De liefde voor de mens die wij gemeen hebben, met inbegrip van de eer voor het geleefde leven, is geen zaak van ouderen alleen. Het is veeleer een ambitie die de jeugd die de beste kwaliteiten ervan erft, zal doen schitteren. Moge de wijsheid van Gods Geest ons in staat stellen de horizon van deze ware culturele revolutie met de nodige energie te openen. (Vertaling Susanne Kurstjens)