Hoewel zijn pontificaat maar zeven jaar duurde, speelde mgr. Joannes Aengenent (1873-1935) een betekenisvollere rol in de geschiedenis van de Nederlandse Kerk dan doorgaans gedacht. Dat komt naar voren uit de biografie van de Haarlemse bisschop, waar godsdienstsocioloog Eric Sengers op promoveert.
Aengenent werd in eenvoudige verhoudingen in Rotterdam geboren en groeide op in Delft. Bedenk dat het bisdom Haarlem tot 1955 ook Zuid-Holland en Zeeland omvatte.
Op de foto’s in de handelseditie valt steeds de vriendelijke uitstraling van deze bisschop op. Zijn eenvoudige afkomst verloochende hij niet, niet alleen door nauw contact met zijn familie te bewaren (waarvan zijn biograaf heeft geprofiteerd) maar ook door zich intensief met de samenleving en haar katholieke herordening bezig te houden.
Hij werd priester gewijd in 1897, het decennium van Rerum Novarum (1891): het economisch liberalisme moest katholiek ingetoomd worden. Als hoogleraar filosofie van het seminarie van Warmond voerde Aengenent sociologie als leervak in.
Hij werd hierin gestimuleerd door P.J.M Aalberse, de latere minister, die hem bij zijn Katholieke Sociale Actie betrok. Daardoor werd Aengenent partij in de tegenstelling tussen de ‘Leidse school’ van Aalberse en de ‘Limburgse school’ van Poels. De laatste maakte zich sterk voor het primaat van standsorganisaties: koepelinstellingen waarbinnen arbeiders omvattend katholiek werden gevormd.
In plaats van op algemene arbeidersverenigingen wilde de Leidse school echter de nadruk leggen op vakbonden die gericht waren op stoffelijke belangenbehartiging. De bisschoppen velden in 1916 een ‘salomonsoordeel’ door de dubbele structuur van vak- en standsorganisatie te handhaven, zij het met een voorrang voor de laatste.
Als bisschop legde Aengenent een grote en veelzijdige energie aan de dag, met zinnige speerpunten: zo zette hij zich in voor de vrouw (bij voorbeeld via de Graalbeweging), zij het vanuit het perspectief van toen.
De bisschop zorgde voor de herleving van Heiloo als bedevaartsplaats. Hoewel Aengenent gecharmeerd was van de massale manifestaties van toen, zoals van de Graalbeweging, onderkende hij in het fascisme en vooral het nationaalsocialisme direct een groot ideologisch gevaar.
Volgens Sengers moet de rol van Aengenent in de aanloop naar een goede opstelling van de Nederlandse bisschoppen tijdens de bezetting niet onderschat worden, ook al overleed de bisschop in 1935 op 62-jarige leeftijd. Hij kon dus zijn werk als bisschop, bemoeilijkt door de crisis, niet afmaken.
De biografie van Sengers zal de lezer echter overtuigen dat Aengenent desondanks een bisschop van formaat is geweest.
Erik Sengers, Roomsch socioloog-sociale bisschop. Joannes Aengenent als ideoloog en bestuurder van de katholieke sociale beweging 1873-1935. Uitg. Verloren, 292 pp., pb., € 29,00, ISBN 978 90 8704 574 6
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
