Rens Tienstra heeft een hoofd vol kennis van het gregoriaans en een hart vol liefde voor het gregoriaans. De dirigent, componist en artistiek leider van het Nederlands Gregoriaans Festival is een warm pleitbezorger van deze eeuwenoude muziekvorm, juist ook op de plek waar die het best tot z’n recht komt: in de katholieke liturgie.

Wie zijn cv bekijkt, verwacht misschien een heerschap op leeftijd, zo’n staat van dienst heeft de in Noordwijk geboren en woonachtige Rens Tienstra. Maar hij is pas 35 jaar. Tienstra studeerde orkestdirectie en kerkmuziek aan het Conservatorium van Amsterdam (“Ik was de laatste student Katholieke kerkmuziek in Nederland”) en muziekwetenschap aan de Universiteit van Birmingham in Engeland. Aan de universiteit van het Duitse Essen promoveerde hij op het laaglands gregoriaans. Op dit moment leidt Tienstra de Schola Cantorum van Amsterdam en die van Leiden en de Schola Gregoriana in Noordwijk.

Festival

Ook op zijn palmares: artistiek leider van het Nederlands Gregoriaans Festival, dat van 9 tot 11 juni plaatsvindt in Den Bosch. Tienstra mag zich onder meer componist, musicoloog, arrangeur, leraar en programmeur noemen.

“Maar bovenal voel ik mij gewoon musicus”, zo onderstreept hij. “Ik ben altijd met muziek bezig. Alle avonden gaan op aan koorrepetities. De zaterdag is mijn profane dag vol concerten en de sacrale zondag breng ik door in de kerk. In de tijd die overblijft lees en schrijf ik veel. Ik ben ook wetenschapper. Dat gaat goed samen. Wanneer ik alleen uitvoer, voel ik me een cd-speler met een play-knop, wanneer ik alleen onderzoek zou doen, lijk ik in een vitrine te leven.”

Dienstbaar zingen

Tienstra is katholiek gedoopt. “Mijn ouders wilden dat ik deel uitmaak van een gemeenschap.” Als kind al was hij geboeid door alles waar muziek en geschiedenis samenkomen. Tijdens zijn studie dirigeerde hij als bijbaan het mannenkoor van Noordwijk, waar ook gregoriaans op het repertoire stond.

“Ik had geen idee hoe ik dat moest aanpakken en hoe ik die muziek moest lezen. Ik ben erin gedoken op musicologisch, theologisch en linguïstisch vlak, en was verkocht.” Tienstra noemt in de kerk zingen ‘dienstbaar zingen’. “In de kerk zijn we dienstbaar aan een groter geheel. Daarmee is kerkmuziek anders dan concertmuziek. Gregoriaans is de oudste muziek die we kennen in West-Europa. De eenstemmige melodielijn kan zoveel zeggen. Eigenlijk zijn het preken op muziek.”

‘Gesamtkunstwerk’

Bevlogen praat hij verder. “De Bijbel is de taal van onze cultuur. Bijbelse verhalen staan aan de basis van veel kunstuitingen. In het gregoriaans vormt de tekst altijd de intrinsieke basis. Het is de tekst die verklankt wordt. Daarmee is gregoriaans meer retoriek dan muziek te noemen. Het gaat om de tekst. Een gregoriaans gezang is vaak een selectie van een paar zinnen aan tekst. Daarmee wordt wat geknipt en geplakt, waarna je de belangrijkste woorden overhoudt. Het zijn dus geen letterlijke bijbelteksten. Gregoriaans is wel altijd dienstbaar zingen, want het is het middel, niet het doel, zoals muziek die op een podium wordt uitgevoerd dat wel is. Gregoriaans maakt deel uit van een ‘Gesamtkunstwerk’. Tijdens de liturgie maakt de muziek deel uit van het dienstwerk voor God.”

Weinig prioriteit

Behalve bevlogen is Tienstra ook kritisch. “De katholieke kerkmuziek lijkt nagenoeg failliet in Nederland. We gaan er belabberd mee om. Het ontbreekt aan respect, waardering en ook aan prioriteit. In een kerkbestuur zitten vaak enkel amateurs – want vrijwilligers – en de pastoor moet zeven parochies leiden, die heeft weinig tijd. Men maakt zich alleen druk om kerkmuziek wanneer er een tv-mis op de planning staat. Dit maakt me echt verdrietig. Gregoriaans komt nu eenmaal het beste tot uiting in de liturgie.”

Hij zwijgt even, om daarna vrij naar Johannes te verzuchten: “Maar goed, de Geest waait waar hij wil.”

Coronaperiode

Tienstra benadrukt dat hij altijd zoekt naar dat wat wel mogelijk is. Dit kwam sterk tot uiting in de coronaperiode. “Toen hebben we met de Schola van Amsterdam, steeds met vier wisselende zangers, het officie gaande gehouden, de vespers en de metten. Gewoon, voor elkaar, omdat er behoefte aan was. Samen zijn en met elkaar een communiteit vormen kan op veel manieren. Centraal staat altijd het heiligen van de dag en het markeren van de tijd.”

Hij vertelt nog een anekdote waar zijn ogen bij gaan twinkelen. “Tijdens corona mocht en kon er echt niks in de bollenstreek, de angst was groot. Maar de Noordwijkse Schola wilde door en ik ook. Een van de leden is een bollenboer met een enorme, goed doorluchte schuur. Daar zijn we blijven zingen.” Diaconie in de polder, een voorbeeld van denken in mogelijkheden.

Breekbare stem

Tiensta voelt zich vooral thuis in kloosters en bij het monastieke leven. “Het is er minder hiërarchisch en gastvrijheid is er een grundgesetz. Bovenal is de urgentie, de noodzaak tot officie, nog echt voelbaar. Ik was ooit in Monte Cassino, het hoofdklooster van benedictijnen in Italië. Ik sloot aan bij een dienst waar verder slechts één oude monnik was. Hij zong met een breekbaar stemmetje, volledig dienstbaar aan de liturgie en aan God. Het raakte me diep. Precies die noodzaak om God te beleven, is inspirerend en bemoedigend. Het is een belangrijke reden om gregoriaans te blijven uitvoeren. De muziek heeft al 1200 jaar overleefd. Als deze ooit niet meer in kerken te horen is, vindt het wel een andere weg.”

Het Nederlands Gregoriaans Festival vindt van 9 t/m 11 juni plaats op meerdere locaties in ‘s-Hertogenbosch. Voor meer informatie, het volledige programma en tickets, zie: gregoriaansfestival.nl.