Augustinus noemde de paaswake “de moeder van alle heilige nachtwaken”. En nog steeds is de viering in de paasnacht het kloppend hart van het leven van de Kerk.
“Waarom is deze nacht zo anders dan alle andere nachten?” Het is de vraag die het jongste kind aan de huisvader stelt tijdens de viering van het Joodse paasfeest.
Het is inderdaad een bijzondere nacht, waarin gelovige Joden elk jaar herdenken dat de Heer zijn volk uit de Egyptische slavernij bevrijdde. Israël moet deze bevrijding voor altijd vieren, niet slechts als herinnering, maar als een herbeleving: de Heer bevrijdt ook vandaag zijn volk.
Christenen weten dat het paasfeest zijn voltooiing vindt in Christus’ verrijzenis. Hij brengt de echte bevrijding door uit de dood te verrijzen. Hij overwint de slavernij van dood en zonde en schenkt nieuw leven.
Vanaf het eerste begin viert de Kerk de verrijzenis van de Heer elke zondag en jaarlijks met Pasen, het feest der feesten. Zijn verrijzenis is de grondslag van ons geloof en onze hoop. Daarom komt de gemeenschap in de paasnacht bijeen, om in een lange en plechtige wake te vieren dat wij met Hem dood, gestorven en verrezen zijn.
“De paaswake is een uitdaging. We ontvangen haar ieder jaar als een cadeau van onschatbare waarde”
Tweet dit!
De paaswake is altijd het kloppend hart van het liturgisch leven van de Kerk geweest. Al sinds de eerste eeuwen komen de christenen in deze wake bij elkaar. Biddend, zingend, luisterend naar Gods Woord en de Eucharistie vierend, verwachten ze de Morgenster. Het graf is leeg: Christus’ verrijzenis overwint de duisternis van de dood.
De Kerk heeft in deze nacht ook altijd het nieuwe leven gegeven aan haar kinderen: de paaswake is het moment bij uitstek om te dopen, en om het doopsel te gedenken waardoor wij ondergedompeld werden in de dood van de Heer om met Hem te verrijzen.
Vanaf de vroege Middeleeuwen werd de paaswake echter steeds vroeger gevierd, om uiteindelijk op zaterdagmorgen te belanden. Dat was duidelijk in tegenspraak met haar betekenis. Ze werd in het algemeen gevierd zonder aanwezigheid van de gemeenschap, die bovendien het Latijn al lang niet meer machtig was. De paaswake, het schitterende licht van de Kerk, werd in zekere zin door wolken bedekt. De zon straalde, maar bereikte de mensen niet meer met volle kracht.
De Liturgische Beweging van de twintigste eeuw heeft veel bijgedragen aan de herontdekking van de paaswake. Door de kostbare herbronning is de zon van de paaswake weer op volle kracht gaan schijnen.
Paus Pius XII luidde in 1951 een grondige liturgische hernieuwing in, die juist met de hervorming van de paaswake begon. “De moeder van alle heilige nachtwaken” (Sint-Augustinus) kreeg weer haar oorspronkelijke plaats na zonsondergang. Het Tweede Vaticaans Concilie bezegelde deze hervorming en plaatste het paasmysterie weer centraal in het leven van de Kerk.
De paaswake is ook vandaag het hart van het liturgisch jaar. In haar rijkdom aan handelingen, symbolische tekenen en woorden, is ze een liturgische catechese op zich. De lichtritus, met de wijding van de paaskaars en de verkondiging van Christus’ verrijzenis, kondigt ons Christus’ overwinning op de duisternis van de wereld aan.
“Waarom de lat lager leggen en genoegen nemen met het minste, in plaats van samen, wellicht geleidelijk maar toch, naar het hoogste te groeien?”
Tweet dit!
In de rijke liturgie van het Woord met negen lezingen, overwegen wij Gods wonderdaden. Hoogtepunt is het paasevangelie, waarin de blijde boodschap klinkt: Hij is niet hier, het graf is leeg. Vervolgens wordt de nieuwe christenen het heil meegedeeld door de doop. Wij, die al gedoopt zijn, hernieuwen onze doopbeloften en worden besprenkeld.
En slotte vieren wij als hoogtepunt de Eucharistie, gedachtenis van het kruisoffer en aanwezigheid van de verrezen Heer in ons midden, voorschot van het eeuwige paasfeest dat ons wacht.
Wij zijn geroepen deze rijke liturgie niet als toeschouwers te beleven, maar als deelnemers. Pasen moet ons aanraken, willen wij de Verrezene ontmoeten, met Hem uit onze dood verrijzen en getuigen zijn van zijn overwinning. Zo’n belangrijke viering moet dan ook zorgvuldig voorbereid te worden. Alle elementen, tekenen, handelingen en gebaren zijn van wezenlijk belang opdat deze liturgie ons raakt.
De ervaring leert echter dat de verleiding soms groot is om aan de paaswake te gaan knutselen, om meer mensen te trekken of uit angst iemand af te schrikken: vroeg beginnen, vlug doorgaan, minder lezingen en ‘creatieve’ aanpassingen.
Maar het ritueel is al rijk en compleet. Dus waarom de lat lager leggen en genoegen nemen met het minste, in plaats van samen, wellicht geleidelijk maar toch, naar het hoogste te groeien? Wat is het beste voor Gods Kerk?
De paaswake is een uitdaging. We ontvangen haar ieder jaar als een cadeau van onschatbare waarde. En telkens weer moeten wij deze schat met liefde ontvangen en benutten. De paaswake ten volle beleven gaat samen met de innerlijke voorbereiding en de persoonlijke bekering waarmee wij naar Pasen toegroeien. Het is ook een kwestie van eerbied en vertrouwen op wat de Kerk ons met deze liturgie voorhoudt.
De grootste uitdaging is het mysterie van Christus’ dood en verrijzenis het hart te laten worden van onze geloofservaring. Dat kan alleen door evangelisatie binnen de geloofsgemeenschap. Als christenen, niemand uitgezonderd, zijn wij geroepen om ‘paasmensen’ te worden: mensen die overgegaan zijn van de dood naar het leven, van de slavernij van de zonde naar de vrijheid van Gods kinderen. Dit is wat God in zijn onmetelijke liefde voor iedereen wenst, maar weten we het nog en geloven wij het wel?
Christus is het Lam. Hij bevrijdt ook de huidige mens (ieder van ons!) door de zonde van de wereld (ónze zonde!) op zich te nemen. Hij haalt ons uit het graf en schenkt ons de gemeenschap met God en onze naaste. Dit vieren wij ieder jaar in de paaswake als een ingrijpende werkelijkheid, een levende gedachtenis, een opening naar de eeuwigheid. Zo is de paaswake wezenlijk voor de toekomst van de Kerk.
Pastoor Samuele Marcantognini is deken van Hoorn en docent liturgie in het bisdom Haarlem-Amsterdam.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
