Als ik mocht kiezen uit een zegen of een vloek, wist ik het wel. Dan wordt het ‘zalig’, waarmee Jezus volgens Lucas de eerste toespraak tot zijn leerlingen begint. Dat hoor ik liever dan die verwensing van Jeremia: “Vervloekt is hij die op mensen vertrouwt, die bouwt op een schepsel en zich afkeert van de Heer”(Jer. 17,5).

Meest katholieke woord

Een zaligspreking is een stijlfiguur in de Bijbel waarmee je iemand vreugde of voorspoed toewenst, voor nu of in de toekomst. In nieuwe vertalingen wordt zalig vaak met ‘gelukkig’ vertaald, de wens waarmee de antwoordpsalm begint: “Gelukkig is de man, die op de Heer zijn hoop stelt.”

Het woord zalig klinkt mij vertrouwd in de oren. Het werd ooit gekozen tot het meest katholieke woord. Je wenst anderen een zalig Kerstfeest of een zalig Pasen. Het is alsof je de ander eeuwig geluk toewenst en je zou het misschien het best kunnen omschrijven met: “Je mag blij zijn, want God staat aan jouw kant.”

Goed en slecht

Opvallend aan de vier zaligsprekingen is dat Jezus mensen zalig prijst of gelukkig noemt die het op dit moment niet goed hebben: de armen, de mensen die honger hebben of verdriet, en zij die gehaat worden. Er wordt niet gezegd dat ze tevreden moeten zijn met hun situatie en dat ze het later in de hemel beter zullen krijgen. Je kunt mensen immers niet zaligprijzen vanwege de slechte situatie waarin zij zitten, maar alleen vanwege het rotsvaste geloof of de hoop dat er iets aan veranderd kan worden.

Tegenover deze eerste groep noemt Jezus mensen die het nu wel goed hebben. Tegen hen zegt Hij: wee u, rijken, en u die nu verzadigd zijt en die nu lacht, en over wie nu met lof wordt gesproken. Tegenover ‘zalig aan de armen’ staat het ‘wee aan de rijken’. Het is natuurlijk niet zo dat ‘zalig’ aan de een per se een ‘wee’ aan de ander inhoudt, zoals goed en slecht tegenover elkaar worden uitgespeeld. We weten immers dat Jezus zowel tegen armoede is als tegen rijkdom, en vooral tegen de onrechtvaardige verdeling ervan.

Nooit vrijblijvend

Zaligsprekingen zijn nooit vrijblijvend, maar houden een belofte in. We kunnen mensen die er slecht aan toe zijn alleen maar zalig of gelukkig prijzen als we met hen op weg gaan. Anders is het een zoethoudertje. Dat bedoelde Jezus beslist niet, als we zien hoe zijn leven is verlopen.

We mogen ons gelukkig prijzen als we kunnen dromen en geloven in Gods Rijk. Als we de slechte toestand waarin mensen zich bevinden kunnen veranderen of verbeteren. Naast zalig of gelukkig hoor ik ook vaak: “het beste”. Gelukkig de mens die dit woord hoort en het beleeft: zalig is die mens!