Het is haast een scène uit een opera, in gedachten hoor je er muziek bij van Charpentier, Rameau of Mondonville. Zelden is het pinkstergebeuren zo expressief en dramatisch verbeeld als door de Franse barokschilder Jean Restout (1692-1768). De apostelen en de vrouwen zijn compleet gevloerd door de Geest. Maar Maria, waarom staat zij zo fier overeind?

Als schilder erfde Jean II Restout (1692-1768) het talent van zijn vader, Jean I. Zijn eigen zoon Jean-Bernard zou later ook het palet ter hand nemen. De Franse Académie Royale de Peinture et Sculpture kende zowel Jean II als Jean-Bernard de Prix de Rome toe.

Specialiteit

Deze felbegeerde aanmoedigingsprijs bood de ontvanger de kans zich verder te bekwamen in Italië. Maar Jean II bleef in Parijs, waar hij zich onvermoeibaar toewijdde aan het schilderen van religieuze en mythologische voorstellingen. Altaarstukken en plafondschilderingen waren zijn specialiteit. Ook maakte hij ontwerpen voor gobelins, wandtapijten.

Restout schilderde La Pentecôte (‘Pinksteren’) in 1732 in opdracht van de benedictijnenabdij van Saint-Denis, even buiten Parijs. Daar kwam het in de refter te hangen. In 1789 brak de Franse Revolutie uit en het jaar daarop vergrepen de revolutionairen zich aan de abdij. De monniken werden eruit gebonjourd, de kapel werd (net als talloze andere gebedshuizen) omgedoopt tot ‘tempel van de rede’. Het pinksterdoek van Restout verhuisde naar de kathedraal van Lyon. In 1944 werd het opgenomen in de collectie van het Louvre in Parijs, waar het nog steeds te bewonderen is.

Een operascène

Hoewel het schilderij na de inbeslagname van de abdij werd ingekort, bleef het qua formaat imposant: het meet maar liefst 4,65 bij 7,78 meter. Het heeft heeft iets weg van een plafondschildering, doordat je van onderaf tegen het tafereel aankijkt. Dit draagt ook bij aan de associatie met een operascène, omdat het voelt alsof je zittend in een zaal opkijkt naar een podium.

Daarop zien we de Geest als een deus ex machina zijn opwachting maken. De ruimte lijkt een open binnenplaats, in plaats van de bovenzaal waarover de evangeliën spreken. De wolken lijken naar beneden te rollen en worden doorsneden door een stralend licht, dat alle personages in vuur en vlam zet.

Wind en vuur

Waarschijnlijk is het licht afkomstig van een duif die boven het tafereel zweefde, maar die bij de inkorting van het doek is weggesneden. Hoewel we die op de meeste afbeeldingen van het pinksterverhaal aantreffen, hoort hij daar bijbels gezien niet thuis. Als duif laat de Geest zich immers alleen zien bij de doop van Jezus in de Jordaan. Met Pinksteren manifesteert hij zich als wind en vuur. Dus hier wordt hij niet gemist.

De apostelen en de vrouwen zijn met recht dramatis personae. De meeste pinksterschilderijen tonen hen eensgezind en sereen in gebed, met Maria zittend in hun midden. Maar zie eens wat er hier met hen gebeurt! Totaal overdonderd reageren ze ieder op eigen wijze. In hun lichaamshoudingen lezen we verbazing, ontzetting, vrees, ontvankelijkheid, extase, aanbidding, deemoed en boetvaardigheid. Rechts is een van hen al een stap verder: hij verwijdert zich haastig, om op straat te gaan getuigen.

Maria

Maar het meest springt Maria in het oog. Zij staat fier overeind, alsof de Geest haar niet van haar stuk kan brengen. Het is of ze dit spektakel wel heeft verwacht. En dat is natuurlijk ook zo. Anders dan de leerlingen heeft ze nooit aan Jezus getwijfeld, ondanks haar zorgen om Hem. Inclusief dat ene moment waarop ze zich afvroeg of haar zoon misschien aan verstandsverbijstering leed (Mc. 3,21).

Na te hebben gedeeld in zijn lijden en sterven, zijn verrijzenis en zijn hemelvaart, werd zij het kloppende hart van de gemeenschap van leerlingen en vrouwen die in gebed wachtte op de komst van de Geest die hun door Jezus beloofd was (Hand. 1,14). In die hoedanigheid was ze de eerste onder zijn leerlingen.

‘Vrouw, zie daar je zoon’, sprak Jezus vanaf het kruis tot Maria, verwijzend naar de apostel Johannes en daarmee naar de Kerk. Deze woorden gaan in vervulling. De Geest die zorgde dat Maria de moeder van Jezus werd, maakt haar nu tot moeder van de Kerk. Een moeder die standvastigheid, vertrouwen en ontvankelijkheid uitstraalt.

Bruid van de Heilige Geest

Vieren we met Kerstmis de geboorte van Jezus als het kind van Bethlehem, met Pinksteren vieren we de geboorte van de Kerk als mystiek lichaam. Maria speelt hierin een sleutelrol. Niet voor niets is ‘Bruid van de Heilige Geest’ een van haar titels. Is het daarom dat de vrouw rechts van haar, in wie ik graag Maria Magdalena als ‘apostel der apostelen’ wil zien, háár eer lijkt te brengen?

Hoe passend dat paus Franciscus in 2018 de Tweede Pinksterdag tot verplichte gedachtenis maakte van Maria, Moeder van de Kerk. Pinksteren is niet alleen het feest van de Geest, het is ook een geestdriftig eerbetoon aan Maria. Geen kunstenaar heeft dit zo magistraal in beeld gebracht als Jean II Restout.

Verbondenheid van Moeder en Zoon

Een leuk weetje tot slot. De houding van Maria op het schilderij is identiek aan die van Jezus op het altaarstuk Les pélerins d’Emmaüs (‘De Emmaüsgangers’), dat Restout drie jaar na La Pentecôte maakte. Dezelfde blik, dezelfde kleding, hetzelfde hemelse licht. Treffender kun je de verbondenheid van Moeder en Zoon niet uitbeelden. Googel maar eens.

Gratis kennismaken met KN? Deze overweging is afkomstig uit de dubbeldikke pinkstereditie van Katholiek Nieuwsblad. Vrijblijvend kennismaken met KN? Vraag hier 3 gratis proefnummers aan!