Tijdens de algemene audiëntie van 1 april sprak paus Franciscus over de zuiverheid van het hart en hoe die te bereiken.

Beste broeders en zusters, goedemorgen!

We lezen vandaag samen de zesde zaligspreking die belooft dat we God zullen zien en als voorwaarde de zuiverheid van het hart noemt.

Een persoonlijke relatie met God

In een van de psalmen staat: “Gij zegt – en mijn hart spreekt het na: ‘zoekt mijn aanschijn.’ Uw aanschijn, Heer, wil ik zoeken. Wend uw aangezicht niet van mij af” (Ps. 27,8-9).

Dit taalgebruik geeft blijk van een verlangen naar een persoonlijke relatie met God. Geen mechanische of ietwat mistige relatie, nee een persoonlijke relatie waarvan ook het boek Job zegt dat het een teken is van een oprechte relatie.

In het boek Job wordt het volgende gezegd: “Alleen van horen zeggen kende ik U, nu heb ik U gezien met eigen ogen” (Job 42,5). Heel vaak denk ik dat dit in onze relatie met God de weg van het leven is. Wij kennen God van horen zeggen, maar door onze ervaringen komen we steeds een stapje verder, en uiteindelijk leren we Hem direct kennen, als we trouw zijn… Dat is de ontwikkeling van de Geest.

Blindheid van de Emmaüsgangers

Hoe bereik je die intimiteit, hoe leer je God met eigen ogen kennen? Je kunt denken aan de Emmaüsgangers bijvoorbeeld, die Jezus naast zich hadden, “maar hun ogen werden verhinderd Hem te herkennen” (Lc. 24,16).

De Heer opent hun ogen aan het einde van een wandeling die uitmondt in het delen van het brood. Maar aan het begin daarvan had Hij hen terechtgewezen: “O onverstandigen, die zo traag van hart zijt in het geloof aan alles wat de profeten gezegd hebben!” (Lc. 24,25).

Dat is de terechtwijziging aan het begin. Dit is de oorzaak van hun blindheid: de onverstandigheid en traagheid van hun hart. Wanneer je hart onverstandig en traag is, zie je niets. Je ziet de dingen als door een waas.

Ruimte maken voor God

Hierin ligt de wijsheid van deze zaligspreking: om te kunnen overwegen, moet je in jezelf keren en ruimte maken voor God, want zoals Sint-Augustinus zegt: “God is mij innerlijk meer nabij dan ik mezelf nabij ben” (Interior intimo meo, Confessiones, III, 6,11).

Om God te zien, hoef je geen andere bril of invalshoek te nemen, of een andere theoloog die je de weg wijst: je moet je hart bevrijden van de misleidingen! Dat is de enige weg.

Dat is de allesbepalende ontwikkeling: wanneer we ons bewust worden dat onze ergste vijand vaak in ons eigen hart schuilgaat. De meest nobele stijd is die tegen de innerlijke misleidingen die aanzetten tot onze zonden. Want de zonden veranderen de innerlijke blik, de waarde die we aan dingen hechten, en laten dingen zien die niet echt zijn, of niet zo echt zijn.

De blik van het hart

Het is dus belangrijk om te begrijpen wat de zuiverheid van hart is. Daarvoor moeten we beseffen dat in de Bijbel het hart niet alleen bestaat uit gevoelens, maar dat het de intiemste plek van de mens is, de innerlijke ruimte waar een mens zichzelf is. Dat is het hart volgens de bijbelse mentaliteit.

Het Evangelie volgens Matteüs zegt ook: “Indien dus zelfs uw innerlijk licht duister is, hoe erg zal dan de duisternis zijn!” (Mt. 6,23). Dit “licht” is de blik van het hart, het perspectief, de zienswijze, hoe je de werkelijkheid ziet (vlg. Evangelii gaudium 143).

Een proces van bevrijding en overgave

Maar wat wil ‘zuiver’ zeggen? Wie zuiver is van hart leeft in de aanwezigheid van de Heer. Hij bewaart in zijn hart wat waardig is in de relatie met Hem; alleen zo kan hij een eendrachtig, consistent, rechtschapen en eenvoudig leven leiden.

Een zuiver hart is dus het resultaat van een proces van bevrijding en overgave. De zuivere van hart wordt niet zo geboren, maar heeft een innerlijk proces van vereenvoudiging doorgemaakt. Hij heeft geleerd om het kwaad in zichzelf te verwerpen, iets dat in de Bijbel de besnijdenis van het hart wordt genoemd (vlg. Deut. 10,16; 30,6; Ez. 44,9; Jer. 4,4).

Het slechte deel leren kennen

Die innerlijke zuivering wil zeggen dat je erkent welk deel van je hart onder invloed van het kwaad is. “Weet u pastoor, ik voel me zo, ik denk dit, ik zie dat, en dat is slecht.” Je moet het slechte deel leren kennen, dat deel dat overschaduwd is door het kwaad, om te begrijpen hoe je je steeds moet laten leiden door de Heilige Geest.

De weg van het zieke hart, van het zondige hart, van het hart dat de dingen niet goed kan zien omdat het in de zonde is, naar de volheid van het licht in het hart, is het werk van de Heilige Geest. Hij is het die ons helpt die weg af te leggen. Door die weg van het hart, slagen we erin “God te zien”.

Zijn Voorzienigheid zien

In deze zaligspreking zit een toekomstige dimensie, eschatologie, zoals in alle zaligsprekingen:  het is de vreugde van het Rijk der hemelen waarnaar we op weg zijn.

Maar er zit ook een andere dimensie aan: God zien wil zeggen zijn Voorzienigheid zien in wat ons overkomt, zijn aanwezigheid in de sacramenten herkennen en zijn aanwezigheid in onze broeders en zusters, vooral in de armen en hulpbehoevenden,  en Hem herkennen overal waar Hij zich laat zien (vlg. Catechismus van de katholieke Kerk, 2519).

Werk van de Heilige Geest

Deze zaligspreking is een beetje de vrucht van de voorgaande zaligsprekingen: als we het verlangen naar het goede hebben ervaren dat in ons woont en ons ervan bewust zijn dat we leven van barmhartigheid, begint er een weg van bevrijding die een heel leven duurt en die naar de hemel leidt. Dat is serieus werk, werk dat de Heilige Geest in ons doet als wij Hem de ruimte daarvoor geven, als wij openstaan voor het werk van de Heilige Geest.

Daarom kunnen we zeggen dat het een werk van God in ons is – door de beproevingen en de zuiveringen van het leven heen – en dit werk van God en de Heilige Geest leidt tot grote vreugde, tot ware vrede. Laten we niet bang zijn, laten we de deuren van ons hart openen voor de Heilige Geest, zodat Hij ons zuivert en ons vooruit brengt op deze weg naar de volle vreugde. (Vertaling Susanne Kurstjens)