Tijdens de algemene audiëntie van 19 augustus spoorde paus Franciscus aan om de coronacrisis te benutten om een rechtvaardigere samenleving te creëren.

Beste broeders en zusters, goedemorgen!

De pandemie heeft de moeilijke situatie van de armen blootgelegd en de grote ongelijkheid die heerst in de wereld. Het virus, dat geen onderscheid des persoons maakt, heeft op zijn verwoestende weg grote ongelijkheid en discriminatie gevonden. En het virus heeft die dingen verergerd!

Tweeledig antwoord

Het antwoord op de pandemie moet daarom tweeledig zijn. Aan de ene kant is het noodzakelijk dat er een geneesmiddel wordt gevonden voor een klein maar ernstig virus dat de hele wereld op de knieën krijgt.

Aan de andere kant, moeten we een groot virus genezen, dat van het sociale onrecht, van ongelijke kansen, van uitsluiting en van gebrek aan bescherming voor de allerzwaksten. Voor dit dubbele antwoord van genezing is een keuze nodig die, volgens het Evangelie, niet mag ontbreken: de voorkeursoptie voor de armen (vlg. Evangelii gaudium, 195). En dit is geen politieke optie en ook geen ideologische optie, van partijen.

De voorkeursoptie voor de armen staat centraal in het Evangelie. De eerste die die keuze maakte, was Jezus; we hebben Hem gehoord in de passage uit de Brief aan de Korintiërs die aan het begin werd voorgelezen. Hij, die rijk was, heeft zich arm gemaakt om ons te verrijken. Hij heeft zich tot een van ons gemaakt en daarom staat deze optie centraal in het Evangelie en in Jezus’ verkondiging.

Als Christus zelf

Christus zelf, die God is, heeft zich van alles ontdaan en zich gelijk gemaakt aan de mensen. Hij heeft niet gekozen voor een leven vol privileges, maar voor het leven van een dienaar (vlg. Fil. 2,6-7). Hij maakte zichzelf klein door van zichzelf een dienaar te maken.

Hij werd geboren in een nederig gezin en werkte als vakman. Aan het begin van zijn prediking verkondigde Hij dat in het Rijk Gods de armen zalig zijn (vlg. Mt. 5,3; Lc. 6,20). Hij verbleef te midden van de zieken, de armen, de gemarginaliseerden en toonde hun Gods barmhartige liefde (vlg. Catechismus van de katholieke Kerk, 2444).

En heel vaak werd Hij gezien als een onreine man, omdat Hij naar de zieken en de melaatsen ging, die volgens de wetten van die tijd onrein waren. En Hij riskeerde alles om dichtbij de armen te zijn.

Missie van de hele Kerk

Daarom herken je de volgers van Jezus aan hun nabijheid bij de armen, de kleinen, de zieken, de gevangenen, de gemarginaliseerden, de verstotenen en degenen die geen eten of kleren hebben (vlg. Mt. 25,31-36). We kunnen die beroemde tekst lezen waarin staat langs welke maat we gemeten zullen worden: Matteüs, hoofdstuk 25. Dat is het doorslaggevende criterium van christelijke authenticiteit (vlg. Gal. 2,10).

Sommige mensen denken, onterecht, dat deze voorkeursoptie voor de armen een taak van enkelen is, maar in werkelijkheid is het de missie van de hele Kerk. De heilige Johannes-Paulus II zei het al (vlg. Sollicitudo rei socialis, 42). “Elke christen en elke gemeenschap is geroepen om Gods instrument te zijn voor de bevrijding en de verheffing van de armen.”

Meer dan assistentie

Het geloof, de hoop en de liefde duwen ons noodzakelijkerwijs in de richting van die voorkeur voor de meest hulpbehoevenden. Dat gaat verder dan alleen noodzakelijke assistentie. Het betekent namelijk samen op weg gaan, je door hen laten evangeliseren, door hen die de lijdende Christus zo goed kennen.

Het betekent je laten ‘besmetten’ met hun ervaring met de verlossing, met hun wijsheid en hun creativiteit. Delen met de armen betekent dat je elkaar verrijkt. En als er verziekte sociale structuren aanwezig zijn die hen verhinderen van een toekomst te dromen, moeten we samenwerken om die te genezen, om die te veranderen.

En daartoe brengt de liefde van Christus ons, Hij die ons tot het uiterste toe heeft liefgehad (vlg. Joh. 13,1), tot de existentiële grenzen. De periferie naar het centrum brengen, betekent ons leven om Christus laten draaien, Hij die “arm is geworden” voor ons, om ons te verrijken “door zijn armoede” (2 Kor. 8,9).

Terug naar ‘normaal’

We maken ons allemaal zorgen over de maatschappelijke gevolgen van de pandemie. Velen willen terug naar het normale leven en de economische activiteiten hervatten. Natuurlijk, maar dat ‘normale leven’ zou niet langer het sociale onrecht en de milieuvervuiling moeten behelzen. De pandemie is een crisis en je komt niet uit een crisis als voorheen: of we komen er beter uit, of slechter.

We zouden er beter uit moeten komen, om het sociale onrecht en de milieuvervuiling aan te pakken. We hebben nu een kans om een andere wereld op te bouwen. We kunnen bijvoorbeeld een economie laten ontstaan gericht op de integrale ontwikkeling van de armen, en niet op hulpverlening. Daarmee wil ik hulpverlening niet veroordelen, want hulpverlening is belangrijk. Denk maar aan de vrijwilligers, een van de mooiste dingen van de Italiaanse Kerk.

Meer doen

Maar we moeten meer doen en de problemen oplossen die ervoor zorgen dat wij hulp moeten verlenen. Geen economie die naar oplossingen grijpt die de samenleving vergiftigen, zoals de productie die niet leidt tot het creëren van waardig werk. Dit streven naar winst staat los van de ware economie, die van nut moet zijn voor alle mensen (vlg. Laudato si’, 109).

Dat streven heeft soms geen oog voor de schade die toegebracht wordt aan ons gemeenschappelijk huis. De voorkeursopties voor de armen, die ethisch-sociale vereiste die komt van Gods liefde, brengt ons ertoe te denken en te bouwen aan een economie waarin de mensen, en vooral de armen, centraal staan.

Allereerst de armen

En die spoort ons aan om het geneesmiddel voor het virus allereerst te doen toekomen aan degenen die er het meest behoefte aan hebben. Het zou treurig zijn als we bij de verspreiding van het vaccin voor COVID-19 de prioriteit geven aan de rijksten! Het zou treurig zijn als zo’n vaccin eigendom wordt van een of andere staat en niet wereldwijd beschikbaar komt voor iedereen.

Wat een schandaal zou het zijn als alle economische hulp die we voorbij zien komen en waarvan het grootste deel publiek geld is, vooral bedoeld is om industrieën te redden die niet bijdragen aan het betrekken van de gemarginaliseerden, aan de bescherming van de armen, aan het algemeen welzijn of de zorg voor de schepping.

Dit zijn de criteria als we kiezen welke industrieën geholpen moeten worden: de industrieën die bijdragen aan het betrekken van de gemarginaliseerden, aan de bescherming van de armen, aan het algemeen welzijn of de zorg voor de schepping. Vier criteria.

De wereld veranderen

Als het virus ervoor zorgt dat de onrechtvaardige wereld voor de armen en de meest kwetsbaren opnieuw versterkt wordt, moeten we deze wereld veranderen. Naar het voorbeeld van Jezus, de arts van de integrale goddelijke liefde, ofwel van de lichamelijke, sociale en geestelijke genezing (vlg. Joh. 5,6 – 9). Zo genas Jezus.

Wij moeten nu in actie komen om de epidemieën te genezen die veroorzaakt worden door kleine onzichtbare virussen, en degenen die veroorzaakt worden door groot en zichtbaar sociale onrecht. Ik stel voor dat we dat doen door te vertrekken vanuit Gods liefde en de periferie in het centrum te zetten en de allerarmsten op de eerste plek.

Beter uit de crisis komen

Laten we niet vergeten langs welke maat we gemeten zullen worden, Matteüs, hoofdstuk 25. Laten we dat bij het oplossen van de pandemie in de praktijk brengen. En vertrekkend vanuit deze concrete liefde, verankerd in de hoop en gestoeld op het geloof, is een gezondere wereld mogelijk.

Als we dat niet doen, zullen we slechter uit de crisis komen. Moge de Heer ons helpen en ons kracht geven om er beter uit te komen en antwoord te geven op de noden in de wereld van vandaag. (Vertaling Susanne Kurstjens)