Tijdens de algemene audiëntie van 2 september sprak paus Franciscus over de noodzaak van solidariteit en hoe die ons helpt Gods liefde over te brengen.
Beste broeders en zusters, goedemorgen!
Na al die maanden zijn onze ontmoetingen weer in levende lijve en niet via schermen. In levende lijve, dat is mooi!
De huidige pandemie heeft onze onderlinge afhankelijkheid aan het licht gebracht: wij zijn allemaal met elkaar verbonden, de een met de ander, zowel op de kwade als op de goede momenten. Om dus beter uit deze crisis te komen, moeten we het samen doen. Samen, niet alleen. Want alleen lukt het je niet! Of je doet het samen, of niet. We moeten het allemaal samen doen, uit solidariteit. Dat woord solidariteit wil ik vandaag onderstrepen.
Als menselijke familie hebben we een gemeenschappelijke bron in God; we wonen in een gemeenschappelijk huis, de planeet-tuin, de aarde waarop God ons heeft geplaatst; en we hebben een gemeenschappelijke bestemming in Christus.
Maar als we dit allemaal vergeten, wordt onze onderlinge afhankelijkheid een afhankelijkheid van een aantal mensen van alle anderen. Dan verliezen we de harmonie van de onderlinge afhankelijkheid uit solidariteit. We vergroten dan de ongelijkheid en de marginalisering; we verzwakken het sociale weefsel en het milieu gaat achteruit. Het gaat altijd op dezelfde manier.
Daarom is het principe van de solidariteit vandaag meer dan ooit noodzakelijk, zoals de heilige Johannes Paulus II zei (vlg. Sollicitudo rei socialis, 38-40). In een met elkaar verbonden wereld, ervaren we wat het betekent om in hetzelfde ‘wereldwijde dorp’ te leven. Wat een mooie uitdrukking: de grote wereld is niets anders dan een wereldwijd dorp, omdat alles met elkaar verbonden is.
Maar we zetten deze onderlinge afhankelijkheid niet altijd om in solidariteit. Er is een lange weg te gaan van onderlinge afhankelijkheid naar solidariteit. Het egoïsme – van individuen, naties en machtsblokken – en de ideologische starheid voeden daarentegen “zondige structuren” (ibid, 36).
“Het woord ‘solidariteit’ is een beetje sleets geworden en wordt soms verkeerd geïnterpreteerd, maar het geeft veel meer aan dan een sporadische daad van edelmoedigheid. Het vraagt om het scheppen van een nieuwe mentaliteit die denkt in termen van gemeenschap, prioriteit van het leven van allen ten opzichte van de toe-eigening van de goederen door enkelen” (Evangelii gaudium, 188).
Dat is wat solidariteit betekent. Het is niet alleen een kwestie van anderen helpen – het is goed om dat te doen, maar het is veel meer -, maar het gaat om rechtvaardigheid (vlg. Catechismus van de Katholieke Kerk, 1938-1940).
“Solidariteit is niet alleen een kwestie van anderen helpen, maar gaat om rechtvaardigheid”
Tweet dit!
Om de onderlinge afhankelijkheid solidair te laten zijn en vrucht te laten dragen, moet die stevig geworteld zijn in het menselijke en in de natuur die geschapen is door God, en moet die respect hebben voor de mensheid en voor de aarde.
De Bijbel waarschuwt ons hier vanaf het begin voor. Denk maar aan het verhaal over de Toren van Babel (vlg. Gen. 11,1-9), waarin beschreven wordt wat er gebeurt als we proberen in de hemel te komen – ons doel – maar de band met de mensheid, met de aarde en met de Schepper negeren. Dat is een manier om te zeggen: dit is wat er steeds weer gebeurt als je wilt opklimmen zonder rekening te houden met anderen. Ik alleen!
Denk maar aan de torens. We bouwen torens en wolkenkrabbers, maar vernietigen de gemeenschap. We voegen gebouwen en talen samen, maar onteren de culturele rijkdom. We willen heersers over de aarde zijn, maar vernietigen de biodiversiteit en het ecologisch evenwicht.
Ik heb jullie tijdens een andere audiëntie verteld over die vissers uit San Benedetto del Tronto die dit jaar bij me op bezoek kwamen en tegen me zeiden: “We hebben 24 ton afval uit zee gehaald, waarvan de helft plastic was.”
Denk je eens in! Deze mannen zijn bereid om niet alleen vis, maar ook afval te vangen en dat naar boven te halen om de zee schoon te maken. Maar dit soort vervuiling betekent dat we de aarde vernietigen, niet solidair zijn met de aarde, die een geschenk is, en het ecologisch evenwicht.
Ik herinner me een middeleeuws verhaal waarin dit ‘syndroom van Babel’, ofwel het ontbreken van solidariteit, beschreven staat. In dit verhaal wordt verteld dat als er een man – het waren slaven – viel en stierf tijdens de bouw van de toren, niemand iets zei, misschien enkel: “Arme man, hij maakte een fout en is gevallen.”
Maar als er een baksteen naar beneden viel, beklaagde iedereen zich daarover. En als iemand daar schuldig aan was, werd hij gestraft! Waarom? Omdat het veel geld kostte zo’n steen te maken en te bakken. Er was tijd en moeite voor nodig om een baksteen te maken. Een baksteen was meer waard dan een mensenleven.
Denk allemaal maar aan wat er vandaag de dag gebeurt. Helaas kan zoiets ook nu nog gebeuren. Als de financiële markten een beetje verlies lijden – we hebben dat de afgelopen dagen in de kranten gezien – dan wordt er overal over bericht. Als duizenden mensen omkomen van de honger en de ellende praat niemand erover.
Pinksteren is het compleet tegenovergestelde van Babel. Dat hebben we aan het begin van de audiëntie gehoord (vlg. Hand. 2,1-3). De Heilige Geest die uit de hemel komt als wind en vuur, omhult de gemeenschap in het cenakel, vervult hen met Gods kracht en spoort hen aan erop uit te gaan om aan iedereen Jezus de Heer te verkondigen. De Geest creëert eenheid in diversiteit, creëert harmonie.
In de vertelling van de Toren van Babel zit geen harmonie; het is alleen maar doorgaan om te verdienen. In dat verhaal is de mens slechts een instrument, slechts een arbeidskracht. Maar met Pinksteren is ieder van ons een instrument, maar een gemeenschappelijk instrument dat met heel zijn wezen bijdraagt aan de opbouw van de gemeenschap.
“Of we bewandelen de weg van de solidariteit, of de dingen verslechteren”
Tweet dit!
Sint-Franciscus had dat goed begrepen en gevoed door de geest gaf hij alle mensen, nee alle schepselen, de naam ‘broeder’ of ‘zuster’ (vlg. Laudato Si’, 11; vlg. Sint-Bonaventura, Legenda maior, VIII, 6). Ook broeder wolf, zoals we weten.
Met Pinksteren stelt God zich present en inspireert Hij het geloof van de gemeenschap die verenigd is in diversiteit en solidariteit. Diversiteit en solidariteit verenigd in harmonie, dat is de weg. Een solidaire diversiteit bezit ‘antilichamen’ zodat ieders eigenheid – een uniek geschenk – niet besmet wordt door individualisme en egoïsme.
Solidaire diversiteit bezit ook antilichamen om sociale structuren en processen te helen die verworden zijn tot onrechtvaardige en onderdrukkende systemen (vlg. Compendium van de sociale leer van de Kerk, 192).
Solidariteit is dus de weg die we nu moeten bewandelen naar een wereld na corona, naar de genezing van onze relationele en sociale ziektes. Er is geen andere weg. Of we bewandelen de weg van de solidariteit of de dingen verslechteren.
Ik wil nogmaals zeggen: uit een crisis kom je nooit precies zoals voorheen. De pandemie is een crisis. Uit een crisis kom je beter of slechter. Wij moeten kiezen. En solidariteit is een weg om beter uit de crisis te komen. Maar niet door oppervlakkige veranderingen: een laagje vernis erop en alles komt goed. Nee, beter!
Midden in een crisis biedt de solidariteit die geleid wordt door het geloof ons de kans om Gods liefde te vertalen in onze geglobaliseerde cultuur. Niet door torens of muren te bouwen die verdelen en vervolgens instorten – en we bouwen zoveel muren vandaag de dag – , maar door de gemeenschap te versterken en groeiprocessen te steunen die werkelijk humaan en solide zijn. De solidariteit helpt daarbij. Ik heb een vraag: denk ik aan de noden van anderen? Laat iedereen die vraag in zijn eigen hart beantwoorden.
Te midden van crises en stormen, vraagt de Heer ons om weer wakker te worden en de solidariteit te activeren die in staat is om stabiliteit, steun en zin te geven aan deze uren waarin alles ten onder lijkt te gaan. Moge de creativiteit van de Heilige Geest ons bemoedigen om nieuwe wegen te creëren van huiselijke gastvrijheid, vruchtbare broederschap en universele solidariteit. Bedankt. (Vertaling Susanne Kurstjens)
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
