Rusland lijkt in de jaren negentig over een achtbaan van wildwest-kapitalisme te gaan, totdat Vladimir Poetin eind 1999 de teugels grijpt. Hij biedt de corrupte Jeltsin-clan een vrije aftocht en begint orde op zaken te stellen.
Hij biedt de corrupte Jeltsin-clan een vrije aftocht en begint orde op zaken te stellen. Nou ja, orde: een Russische kijk daarop die hij als ‘geleide democratie’ verkoopt.
Hoe dit allemaal zo gekomen is, doet Steven Lee Myers uit de doeken. Zijn boek is een journalistiek meesterwerk, niet alleen omdat de auteur zoveel moeilijk te vinden feiten bijeen heeft gebracht maar vooral omdat hij die van een geïnformeerde duiding en samenhang voorziet.
Het boek geeft zo inzicht in heel het chaotische tijdvak van 1989 tot heden, dat de onopvallende KGB-officier uit Leningrad geleidelijk aan de top bracht.
Hoe dat kwam? Een recensent merkte op dat Poetin een Forrest Gump lijkt die steeds op het goede moment op de goede plaats is. Dat is maar een halve waarheid: vrijwel iedereen die met Poetin te maken had, raakte onder de indruk van zijn onwrikbare discipline, toewijding, consistentie, bekwaamheid en trouw.
Als politicus deinst Poetin voor weinig terug, maar een dwaas is hij niet. Hij maakt vuile handen, maar niet als het niet hoeft. Hij verrijkt zichzelf, maar wordt gedreven door een ideaal: Rusland de waardigheid teruggeven die het in zijn ogen verdient. Hij is dus eerder idealist dan cynicus.
Je kunt Poetin niet begrijpen als je het mythische zelfbeeld van dit land niet aanvoelt, en waarin de grootsheid van de tsaren probleemloos overloopt in die van de Sovjet-Unie en haar overwinning op het nazisme.
Al mogen de tientallen miljoenen slachtoffers van het marxisme-leninisme nu betreurd worden, niet het Rusland van Stalin was beschamend maar dat van Jeltsin. Geïnspireerd door het gedachtegoed van de ‘witte’ filosoof Ivan Ilyin (1883-1954) wil Poetin zijn land weer oprichten.
Het christendom speelt daarbij een belangrijke rol, maar het is een identiteitschristendom dat onbegrijpelijk is vanuit westerse politiekcorrecte gezindheidsethiek. Als kind is Poetin al gedoopt. Hij draagt een kruisje bij zich. De Russische Kerk is voor hem meer dan een ceremonieel. Zij is de zingeving van de staat, zij het in praktische zin daaraan wel onderworpen.
Steven Lee Myers schildert een objectief portret, in een tijd waarin men de Russische leider graag demoniseert. Hij idealiseert Poetin niet, zoals van de weeromstuit elders weer gebeurt, maar maakt ook geen Erdogan of Assad van hem.
In Lee Myers’ boek is overigens steun te vinden voor de stelling van Gabriele Krone-Schmalz dat Poetin terecht verbitterd is over de jarenlange arrogantie van Europa en Amerika en dat voor zijn optreden in Oekraïne begrip mogelijk is. Mooie boodschap voor de Veertigdagentijd: heus niet alleen Rusland zou zich eens moeten bezinnen.
Steven Lee Myers, De nieuwe tsaar. Uitg. Prometheus, 608 pp., geb., € 35,-, ISBN 978 90 351 4384 5
