Het is een bijzondere ervaring: als kijker van Conclave word je met de kardinalen opgesloten in de Sixtijnse kapel voor de keuze van een nieuwe paus. Hoe realistisch is het beeld dat deze film schetst?
Casting kan het verschil maken in een film. Acteur Ralph Fiennes als hooggeplaatste kardinaal in de Romeinse Curie? Fiennes is een begenadigd acteur, daar niet van, maar hij wordt doorgaans toch als de ultieme griezel gecast: als SS-Hauptsturmführer in Schindler’s List bijvoorbeeld, of als duistere tovenaar in de Harry Potter-reeks. Krijgen we een hoofdrol voor kardinaal Göth of monseigneur Voldemort in Conclave? En kunnen we dan een Dan Brown-achtige thriller verwachten over machiavellistische samenzweringen in het Vaticaan?
De eerste vraag kunnen we gelukkig al direct ontkennend beantwoorden. De casting heeft het verschil gemaakt, en ja, Fiennes is inderdaad een begenadigde acteur die heel wat meer noten op zijn zang heeft. Zijn personage, kardinaal Thomas Lawrence, is helemaal geen griezel, eerder integendeel: hij is een milde en bedachtzame man, gematigd van karakter en opvattingen, een tikje melancholiek, maar zeer integer. Onmiskenbaar doet hij wat aan kardinaal-staatssecretaris Pietro Parolin denken.
Deze kardinaal Lawrence is deken van het kardinalencollege en daarmee de aangewezen persoon om een nieuw conclaaf te organiseren wanneer direct aan het begin van de film de fictieve en niet bij naam genoemde paus overlijdt (een rol waar geen eer aan te behalen viel; in de aftiteling staat hij ook slechts als ‘dead pope’ vermeld).
Alleen al als kijkje achter de schermen van hoe zoiets eraan toegaat, is deze film de moeite waard. Heel precies worden de rituelen getoond die inderdaad plaatsvinden na het overlijden van een paus: het verzegelen van het pauselijk vertrek, het vernietigen van de ring van de paus.
En vervolgens natuurlijk het conclaaf; waarvoor de kardinalen inderdaad radicaal van de buitenwereld worden afgeschermd, om in de Sixtijnse kapel in meerdere rondes te stemmen tot er een favoriet is. Als publiek kennen we natuurlijk de zwarte en witte rook die dan uit de schoorsteen komt; het aardige is dat de film zelfs laat zien hoe die rook gemaakt wordt. Het lijkt allemaal zeer goed uitgezocht en getoond te worden door de filmmakers.
Maar goed, de meeste mensen zullen de film niet per se willen kijken als een documentaire van hoe een conclaaf in z’n werk gaat. Het moet ook nog een beetje een onderhoudende en dus spannende film zijn. En dan stelt de eerder genoemde tweede vraag zich opnieuw: past Conclave – naar het gelijknamige boek van Robert Harris – in het rijtje van populaire thrillers over duistere complotten in het Vaticaan, met karikaturale schurken en machtsbeluste prelaten?
Met enkele mitsen en maren is ook hier het antwoord gelukkig: nee. Zeker, er is een machtsstrijd gaande, die niet altijd op eerlijke wijze wordt uitgevochten. Wie haalde die zuster naar Rome die dertig jaar geleden een affaire had met de populaire Afrikaanse kardinaal, om zo zijn kandidatuur te dwarsbomen? En wat klopt er van de bewering dat de overleden paus kort voor zijn dood eigenlijk het ontslag had gewild van die eveneens hoge ogen scorende Canadese kardinaal? Zo ontpopt kardinaal-deken Lawrence zich gaandeweg eerder als detective dan als organisator.
Karikaturen zijn ook niet helemaal afwezig. Vooral de kerkpolitieke richtingenstrijd is nogal simplistisch voorgesteld, in het aloude zwart-witte frame van ‘conservatief versus progressief’. Waarbij vooral de traditionalistische kardinaal Tedesco (charmant gespeeld door Sergio Castellitto, dat wel) een karikaturale Italiaanse ijdeltuit is met (extreem-)rechtse politieke opvattingen.
Die ook nog eens op de spits worden gedreven omdat er tijdens het conclaaf aanslagen worden gepleegd in Rome door islamisten – een subplot dat overigens niet helemaal uit de verf komt, omdat we als kijker met de kardinalen worden opgesloten, en maar zeer zijdelings iets meekrijgen van wat zich buiten de Vaticaanse muren afspeelt. Het zorgt voor een soms wat gezocht en gekunsteld geheel van verwikkelingen en ontknopingen.
Maar toch: wat Conclave knap doet, is de kardinalen als mensen van vlees en bloed neerzetten. We zien ze onwennig keuvelen tijdens de gezamenlijke maaltijden, een sigaretje roken op het binnenplein, gespannen meeturven tijdens de stemrondes. Natuurlijk spelen ook al te menselijke motieven – ijdelheid, ambitie, angst, kleingeestigheid – een rol.
Maar het is niet louter cynische machtspolitiek wat de klok slaat: er is wel degelijk ook ruimte voor oprecht geloof bij de kardinalen, voor gelaagde persoonlijkheden die nooit eendimensionale helden of schurken worden. Ja, zelfs de Heilige Geest krijgt – als een zacht briesje door een gebroken raam – een subtiele, maar beslissende bijrol in Conclave. Heel terecht natuurlijk, maar verre van vanzelfsprekend in films over het Vaticaan.
Conclave draait vanaf 7 november in de bioscoop.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
