De Bijbel spreekt alleen in negatieve termen over de stad, behalve als het gaat om het hemelse Jeruzalem in het boek van de Openbaring. Dat is in het kort de inhoud van het boek Sans feu ni lieu van de protestantse Franse jurist, socioloog en theoloog Jacques Ellul (1912 – 1994). Het verscheen oorspronkelijk in 1970 en is nu voor het eerst in het Nederlands vertaald.
Ellul kreeg internationale bekendheid toen zijn boek La Technique in 1964 in het Engels verscheen. Hierin waarschuwde hij voor de invloed die de techniek kreeg op de vrijheid van de mens. In De grote stad wijst hij op de verderfelijke invloed van de stad.
De mens heeft de stad gesticht om veilig te zijn. Hij denkt dat dit is gelukt en dat hij God niet meer nodig heeft. Ellul beargumenteert dit op basis van zijn lezing van de Bijbel. Hij verwerpt interpretaties die ervan uitgaan dat je elk deel van de Bijbel in zijn specifieke historische context moet lezen.
Toch is het beeld dat hij oproept van de stad heel twintigste-eeuws. Hij schreef het essay tussen Kerstmis 1947 en Pasen 1951, en zoals hij zelf vermeldt komen er ook verwijzingen naar latere, post-bijbelse gebeurtenissen en literatuur in voor.
Ellul noemt de Tweede Wereldoorlog als een oorlog van steden: ze werden op ongekende schaal verwoest en hij verwacht dat mensen ondergronds zullen gaan leven.
Het was ook de tijd waarin architecten en planologen vol optimisme nieuwe steden ontwierpen waarin de mens zich thuis zou voelen. Maar wat op de tekentafel een ideale samenleving leek, pakte in de praktijk heel anders uit.
Dat de stad en de samenleving niet zo maakbaar zijn, had Ellul goed gezien. Hij vervalt echter in het andere uiterste. Dat de levensomstandigheden in de stad – althans in Europa en Amerika – sinds de negentiende eeuw enorm vooruit waren gegaan door de aanleg van riolering en de bouw van betere woningen maakt op hem geen enkele indruk.
Ellul vindt dat er geen wezenlijk verschil is tussen de schamele ommuurde nederzettingen in het oude Israël en de stad van de twintigste eeuw: de stad deugt niet en heeft nooit gedeugd. Maar eigenlijk projecteert hij hedendaagse problemen terug op de tijd van het Oude Testament.
Hoe hij ook zijn best doet om zijn visie op de stad bijbels te onderbouwen: zijn boek is pas begrijpelijk als je het ziet in de historische context waarin het geschreven is.
Jacques Ellul, De grote stad. Een bijbels perspectief. Uitg. Skandalon, 272 pp., € 27,50, ISBN 978 94 92183 90 3
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
