De naam Philo van Alexandrië doet bij de liefhebbers van verdiepende theologie wellicht een hemels belletje rinkelen. De Joodse exegeet, geboren in 15 voor Christus staat bekend om zijn allegorische (symbolische) verklaringen van de Torah, al had hij ook zijn voorlopers. Met De schepping van de wereld komen Genesis 1 en 2 aan de beurt.
Van verschillende vroege kerkvaders is bekend dat ze Philo lazen en deels ook overnamen, zoals Clemens van Alexandrië, Origenes, Basilius, Gregorius van Nyssa en Ambrosius. Of zij hem nu echt nodig hadden om de Schrift symbolisch te leren lezen, is een andere vraag. Feit is wel dat elementen uit Philo’s geschriften soms bijna letterlijk herkenbaar zijn bij hen, getuige bijvoorbeeld een brief van Ambrosius die als bijlage werd toegevoegd.
En toch smaakt Philo anders. We proeven er redeneringen van een Jood die tracht de Griek te overreden in zijn eigen filosofisch jargon. Philo roept Mozes op het toneel, die “de top van de filosofie had bereikt”. Heel wat platoonse elementen zijn herkenbaar, zoals de oervormen, die voor Philo gelijkstaan met de gedachten van God. God treedt daarbij op als architect: ook een platoonse gedachte.
Meer bevreemdend is de invloed van Pythagoras’ devotie tot de “heilige getallen”, die haast groter blijkt dan die tot God. Dat God de wereld schiep in zes dagen, leidt tot een lange overweging dat ‘zes’ een samenstelling is van een, twee en drie als som én product en van oneven én even, wat mannelijk en vrouwelijk betekent en alles tezamen volmaakt is. Maar ook vier is volmaakt en tien ook en over zeven worden haast veertien bladzijden gevuld.
Verder dan getallensymboliek geraakt Philo wel bij het tweede scheppingsverhaal. De slang staat er voor het genot dat man en vrouw verleidt tot de geslachtelijke vereniging, die tot ongeluk en sterfelijkheid voert. Man staat hier voor de rede, vrouw voor de zintuiglijkheid. Vrij zijn van hartstochten (apatheia) geldt daartegenover als doel.
Reken bij dit geschrift niet op een bedwelmende geestelijke ruiker met een mystieke geur. Dit is een eerbiedwaardige poging om de oude Grieken ervan te overtuigen dat God bestaat, dat Hij één is, dat de wereld geschapen is en dat God er zorg voor draagt.
De verzoening van de Joodse en de klassieke cultuur maakt dit werk tot een klassieker. Deze uitgave biedt een keurig uitgewerkt studieobject met degelijke inleiding, voetnoten en register.
Philo van Alexandrië, De schepping van de wereld. Uitg. Damon, 160 pp., € 24,90, ISBN 978 946 340 282 8
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
