“Zet dat scherm uit en lees eens een goed boek.” Dat is, in een notendop, het advies dat paus Franciscus gaf in een onlangs gepubliceerde brief over de vorming van seminaristen – en eigenlijk alle jonge gelovigen. Maar wat verstaat hij eigenlijk onder een ‘goed’ boek? De paus geeft ons een inkijkje in zijn eigen boekenkast.
 |
1. Per Abbat, El CidDe eerste literaire klassieker die paus Franciscus in zijn brief bij naam noemt is El Cid, een werk dat hij met zijn leerlingen las toen hij medio jaren zestig literatuurles gaf aan een middelbare school in Santa Fe, Argentinië. De volledige titel van dit Spaanse heldendicht luidt Cantar de Mio Cid of El Poema del Cid. Het is een middeleeuwse klassieker in de Spaanstalige literatuur, en gaat over de 11e-eeuwse ridder Rodrigo Díaz de Vivar, die een belangrijke rol speelde bij de reconquista – de katholieke herovering van Spanje op de Moren. Er zijn in het verleden wel enkele Nederlandse ver- en hertalingen gemaakt van El Cid, maar die zijn enkel nog antiquarisch verkrijgbaar. Een mooie Engelse vertaling is wel voor een habbekrats als e-book of als paperback te koop. |
 |
2. Federico García Lorca, GedichtenIn alle eerlijkheid: de leerlingen van de jonge Bergoglio vonden El Cid maar saai en oubollig. Zij lazen liever de toen veel hippere moderne dichter Federico García Lorca (1898-1936). Franciscus zegt het niet met zoveel woorden, maar hij leek er zijn neus voor op te halen. Maar vooruit, hij stond het toe. Want, zo schrijft hij ook in de brief: je kunt jongeren beter laten lezen wat ze zelf leuk vinden, ze krijgen dan vanzelf een keer interesse in ‘echte’ klassiekers. De ironie is natuurlijk dat García Lorca inmiddels zelf tot die klassiekers wordt gerekend. Menig literatuurleraar van nu zal allang blij zijn als leerlingen zijn gedichten ter hand nemen. Ook Nederlandse vertalingen zijn nog altijd verkrijgbaar. |
 |
3. Marcel Proust, Op zoek naar de verloren tijdOm zijn punt over de vormende waarde van literatuur te onderstrepen, citeert de paus “twee bekende schrijvers”, van wie hij de identiteit slechts in de voetnoten onthult. De eerste is Marcel Proust (1871-1922), schrijver van de monumentale romancyclus Op zoek naar de verloren tijd. Uit het eerste deel daarvan is ook het citaat afkomstig dat de paus instemmend citeert, dat romans ons “in een tijdsbestek van een uur, alle mogelijke vreugden en tegenslagen” laat doorleven “die ons in het leven hele jaren zouden kosten om ook maar enigszins te kennen”. |
 |
4. C.S. Lewis, An Experiment in CriticismDe tweede schrijver die de paus in de voetnoten noemt, is niemand minder dan Clive Staples Lewis (1898-1963). Beroemd natuurlijk vanwege zijn Narnia-kinderboekenreeks, maar ook een gevierd christelijk apologeet. Recent nog werd zijn klassieker Brieven uit de hel in het Nederlands heruitgegeven. Maar de paus citeert opvallend genoeg een veel minder bekend werk van Lewis, An Experiment in Criticism. Het is slechts nog tweedehands te krijgen. |
 |
5. Jorge Luis Borges, compleet oeuvreOok dé grootheid van de Argentijnse literatuur, Jorge Luis Borges (1899-1986), kon natuurlijk niet onvermeld blijven in de brief van de paus. In zijn tijd als literatuurdocent heeft hij Borges zelfs eens persoonlijk uitgenodigd op de middelbare school waar hij werkte. Een concrete leestip geeft de paus er niet bij – of althans: hij citeert een lezing die Borges ooit aan een universiteit gaf; voor zover bekend niet meer in druk verkrijgbaar. Maar we mogen wel aannemen dat de paus Borges’ hele oeuvre de moeite waard zal vinden. |
 |
6. T.S. Eliot, The Idea of a Christian SocietyDatzelfde zal gelden voor de grote dichter T.S. Eliot (1888-1965), die hij een paar alinea’s verderop aanstipt. Er verschenen ook fraaie Nederlandse vertalingen van zijn gedichten, die eigenlijk in geen enkele boekenkast mogen ontbreken. Maar in het geval van Eliot geeft de paus nog wel een specifieke leestip: The Idea of a Christian Society, een bundel met lezingen die als e-book verkrijgbaar is. |
 |
7. Jean Cocteau, Art and FaithEen wat verrassendere naam die opduikt in de brief van de paus, is die van Jean Cocteau (1889-1963). Deze surrealistische Franse dichter en (toneel)schrijver zal wellicht bij niet veel mensen nog een belletje doen rinkelen – of hooguit de titel van zijn bekendste werk Les Enfants terribles. De paus citeert diens briefwisseling met de (onder katholieken misschien iets bekendere) filosoof Jacques Maritain, over de relatie tussen kunst en geloof. In het Engels zijn deze brieven nog als e-book te downloaden. |
 |
8. Paul Celan, GedichtenPaus Franciscus sluit zijn brief af met een citaat uit een gedicht van Paul Celan (1920-1970): “Wie echt leert zien, komt nader tot wat ongezien is.” Celan, een Duitstalige dichter en Holocaust-overlevende, geldt als een van de grote dichters van de vorige eeuw – al zal ook zijn naam vooral bij de literaire fijnproevers bekend zijn. Maar het is nooit te laat om een fijnproever te worden: zijn verzameld werk haal je voor een paar tientjes in huis. |
Deze lijst van pauselijke leestips is zeker niet uitputtend. In eerdere toespraken, interviews en geschriften heeft Franciscus ook regelmatig over andere favoriete literaire meesterwerken gesproken.
Zo deelt hij met zijn voorganger Benedictus een liefde voor de dystopische roman Lord of the World van Robert Hugh Benson (1871-1914), die een blauwdruk biedt van wat Franciscus steevast omschrijft als ‘ideologische kolonisatie’.
Daarnaast kan natuurlijk ook niet onvermeld blijven de bijna gelijkluidende titel van de veel bekendere katholieke Engelsman J.R.R. Tolkien (1892-1973), The Lord of the Rings. De paus verwees er meer dan eens naar.
Ook heeft Franciscus herhaaldelijk zijn liefde betuigd voor het werk van de Russische schrijver Fjodor Dostojevski (1821-1881), in het bijzonder diens Aantekeningen uit het dodenhuis en De broers Karamazov.
Bij de 700e sterfdag van Dante Alighieri (1265-1321) moedigde de paus iedereen aan om De Goddelijke Komedie te (her)lezen. Een iets recentere klassieker uit de Italiaanse literatuur ten slotte is De verloofden van Alessandro Manzoni (185-1873). In een interview heeft Franciscus eens gezegd dat hij het boek tenminste drie keer gelezen heeft, en dat zijn oma hem als kind hele passages uit het hoofd liet leren.
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
