Erwin Mortier werd bij het brede publiek bekend door romans als Godenslaap, een liefdesverhaal dat in de Eerste Wereldoorlog speelt. Zijn poëzie put uit hetzelfde, precieze taalgebruik, zo ook in de onlangs verschenen dichtbundel Precieuze mechanieken.
Het eerste gedicht is gericht aan zijn moeder. In 2011 wijdde Mortier zijn roman Gestameld liedboek aan haar ziekte, Alzheimer. Ook in dit openingsgedicht schrijft hij daarover en de ziekte houdt ook de verteller in z’n greep: “Ik spreek in raadselen”, en hij roept haar “mystieke hersenkwartieren” aan om die raadselen te begrijpen.
Het tweede gedicht is een jeugdherinnering: de verteller wordt in de bibliotheek door de medewerkers te jong bevonden, maar van één van hen krijgt hij toch Dantes Hel mee, het eerste deel uit diens Goddelijke komedie. Dit katholieke werk heeft een fundamentele invloed gehad op de jonge dichter.
In deze dichtbundel zien we katholieke en mythologische elementen die aan Dantes Hel doen denken: Mortier beschouwt met soms vergelijkbare beelden onze tijd kritisch. Precieuze mechanieken gaat over de menselijke beschaving, of overheersing, en de teloorgang van schoonheid door een tekort aan naastenliefde.
Mortier wil daar met poëzie een antwoord op formuleren. Zo benoemt hij in de bundel plekken van oorlog en vernietiging, zoals Aleppo, Carthago en Nagasaki. Maar daarna noemt hij Babel, waar “de legoblokjes van al onze talen uit een hemeldoos vielen op de speelgoedvloer van onze beschaving”.
Die legoblokjes, vertelt het gedicht, gaven ons het schrift: uit een beproeving kan soms ook iets goeds ontstaan.
Over teloorgang van de schoonheid, en het antwoord daarop, gaat ook ‘Van spreken ben ik het schrale sacrament’. De verteller dicht zich hier enerzijds de machteloze rol van Job toe, anderzijds maakt hij korte metten met zijn criticasters, die hij met een bozige hyperbool “oncologen van de powetiek” noemt: mensen die kritisch reageren op schoonheid.
De dubbelzinnigheid van de titel komt goed naar voren: als een sacrament brengt de dichter het gedicht en de lezer bij elkaar, maar ondanks zijn pleidooi is zijn sacrament, zijn stem schraal: dat illustreert Mortier met een treffende vergelijking met Demosthenes, de stotterende redenaar uit het oude Griekenland.
Opmerkelijk is de afsluitende reeks Vermiste paradijzen: de gedichten zijn anekdotisch en een beetje melig. Mortier plaatst bijbelse figuren nadrukkelijk in een actuele, seculiere context, maar in de gedichten gebeurt te weinig met die absurdistische verschuiving. Wil Mortier zo de nadruk leggen op het onmogelijke van de verwachtingen van deze bundel?
Ondanks deze wat vreemde laatste reeks is Precieuze mechanieken een krachtig en overtuigend pleidooi voor herstel van mystiek en schoonheid.
Erwin Mortier, Precieuze mechanieken. Uitg. De Bezige Bij, 96 pp., € 22,99, ISBN 978 94 031 0381 5
