Over de relatie tussen Rusland en Europa zijn bibliotheken volgeschreven. Nu zijn er verschillende Ruslanden geweest: dat van de tsaren was een ander dan dat van de Sovjets en dan dat van Jeltsin en Poetin. Tegelijk – daar is iedereen het over eens – is er ook een zekere continuïteit aanwijsbaar.
Filosoof en historicus Jelle Bijl bespreekt de houding van Guillaume Groen van Prinsterer (1801-1876) tegenover het Rusland van tsaar Nicolaas I in de tijd van de Krimoorlog (1853-1856).
De antirevolutionaire politicus botste toen met premier Thorbecke, die in Rusland alleen maar een barbaarse despoot kon zien op jacht naar de nalatenschap “van den zieken man” zoals Turkije destijds werd genoemd.
Groen reageerde sceptisch. Zelf was hij destijds beduchter voor de aspiraties van het Frankrijk van Napoleon III. Als conservatief protestant bezag hij ook diens relatie met het Vaticaan argwanend.
Toch begon hij iets in de liberale visie van Thorbecke te zien: er zat in de confrontatie tussen het vrije Europa en het tsarisme met zijn lijfeigenschap waarlijk een ideologisch element, anderzijds zag Groen in Rusland toch ook een tegenwicht tegen het revolutiebeginsel dat in Europa doorbroeide.
Dat tsaristisch Rusland daarbij ondanks alles ook een christelijke beschaving was (iets wat Solzjenitsyn later zou benadrukken) vermocht Groen nog niet te zien. Dat zouden de verschrikkingen van na 1917 de wereld pas duidelijk maken.
Groen liet zich inspireren door de Pruisische rechtsfilosoof Stahl (die als politicus al fulmineerde tegen de opname van het islamitische Turkije in de Europese familie: niets nieuws onder de zon dus). Stahl wees erop dat Rusland als antirevolutionair land (‘gendarme van Europa’) westerse landen diverse malen aantoonbaar (1813, 1815, 1849) van de revolutie had gered.
Omgekeerd waarschuwde Stahl dat de demonisering van Rusland de revolutie in dat land zelf zou aanwakkeren. Noem dat maar eens niet profetisch! Groen zag het gezond verstand hiervan in en kwam zo tot een evenwichtiger benadering.
Bijl wijst erop dat de risico’s van een geopolitieke isolering van Rusland nog altijd aan de orde zijn. Het nu al klassieke citaat van Kissinger valt weer dat “de demonisering van Poetin geen beleid is, maar een alibi voor het ontbreken daarvan”. Maar Bijl wijst ook op experts als Mearsheimer en Pozner, die we in KN ook al met waardering hebben aangehaald.
Juist de Europese ideologisering van het Oekraïneconflict heeft tot het bloedvergieten bijgedragen. “Het Westen doet in dit opzicht weinig aan zelfkritiek”, aldus Bijl. Dat is zo, en dat maakt dit dunne boekje aardige achtergrondlectuur naar het komende referendum toe.
Jelle Bijl, Op het scherp van de snede. Rusland en Europa in het licht van Groens Krimoorlogcommentaar. Uitg. Aspekt, 66 pp., pb., € 9,95, ISBN 978 94 6153 960 1
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
