Soms verschijnt er een film die als geheel echt wel wat te wensen overlaat, maar waarvan sommige scènes voor altijd op je netvlies blijven staan. Sprakeloos is zo’n film, met dank aan het indrukwekkende, soms door merg en been gaande spel van steractrice Viviane De Muynck.
Ze speelt Josée, een flamboyante, welbespraakte en oerkrachtige slagersvrouw, amateuractrice, moeder, echtgenoot. Diva te allen tijde, zowel op als naast het toneel. Tot een beroerte haar treft en ze verandert in een onverstaanbaar murmelend hoopje ellende. Haar zoon Jan Meerman vecht voor haar waardigheid, maar wordt hierbij geconfronteerd met zijn eigen verleden, demonen, twijfels en angsten.
Zoon Jan is het alter ego van Belgisch topauteur Tom Lanoye en Sprakeloos is gebaseerd op zijn gelijknamige boek uit 2009, waarin hij uitgebreid en nietsontziend het leven van zijn moeder beschrijft. “Ze verloor eerst haar spraak, dan haar waardigheid, dan haar hartenklop.” De indrukwekkende eerste woorden uit het boek vormen de laatste woorden van de film.
Sprakeloos schakelt voortdurend tussen heden en verleden. Scènes die het verval van Josée laten zien, evenals de liefde en wanhoop van de mensen om haar heen, worden afgewisseld met flashbacks. Ook de jonge Josée is al zelfverzekerd en kleurrijk en krijgt aandacht van iedere jongen. Ze kiest voor de introverte slagerszoon Roger.
De flashbacks verhelderen de familieverhoudingen, maar zijn vele malen minder krachtig dan de scènes in het heden. Terwijl Rogers’ diepe liefde voor zijn vrouw ook na haar beroerte van het scherm spat (hij kust iedere avond al haar foto’s goedenacht), belandt zoon Jan in een writersblock. Hij maakt ruzie met zijn partner Roel en vecht ondertussen voortdurend voor een zo menswaardig mogelijk bestaan van zijn moeder.
Wanneer Josée in zijn ogen te lang een vieze luier draagt, gaat hij deze eigenhandig verwisselen. Een diep ontroerend beeld. “Gaan we aan de zwier?”, stelt Jan voor, waarna hij de lippen van zijn moeder stift en haar mee naar buiten neemt. Tegelijkertijd blijven ook de spanningen tussen moeder en zoon voortdurend voelbaar.
Sprakeloos vertelt een specifieke familiegeschiedenis, maar gaat bovenal over grootse universele thema’s als eigenwaarde, ouderdom, afscheid en de relatie tussen ouders en kinderen. “Moeders worden nooit meer mensen. Moeders blijven moeders”, zo wordt gesteld. Sprakeloos is schrijnend en mooi tegelijk.
Film: Sprakeloos (2017), België, 105 min. Regie: Hilde van Mieghem, met o.a. Viviane De Muynck, Stany Crets en Rik van Uffelen.
