Tijdens de algemene audiëntie van 22 juni legde paus Franciscus uit dat wij altijd getuigen van Jezus moeten zijn, ook in ouderdom, bij ziekte en dood.

Beste broeders en zusters, welkom en goedemorgen!

In onze catechesereeks over de ouderdom staan wij vandaag stil bij de dialoog tussen de verrezen Jezus en Petrus aan het eind van het Johannesevangelie (21,15-23). Het is een ontroerende dialoog, waaruit alle liefde van Jezus voor zijn leerlingen blijkt, en ook de sublieme menselijkheid van zijn relatie met hen, in het bijzonder met Petrus: een tedere relatie, niet melancholiek, maar direct, krachtig, vrij, open. Een mannenvriendschap en een die berust op waarheid.

Zo wordt het Evangelie van Johannes afgesloten, zo geestelijk, zo verheven, met een schrijnend verzoek en een aanbod van liefde. En, heel natuurlijk, gaat dit alles gepaard met een discussie tussen Jezus en Petrus. De evangelist waarschuwt ons: hij getuigt van de waarheid van de feiten (vgl. Joh. 21, 24). En daarin moet de waarheid worden gezocht.

Hoe is onze relatie met Jezus?

Wij mogen ons afvragen of wij in staat zijn vast te houden aan het soort relatie die Jezus met zijn leerlingen had? Een relatie die zo open, zo eerlijk, zo direct, zo menselijk echt is. Hoe is onze relatie met Jezus? Is het als de relatie die de apostelen met Hem hadden?

Zijn wij niet dikwijls geneigd het getuigenis van het Evangelie in te kapselen in een cocon van mierzoete openbaring, waaraan wij onze bijkomende verering toevoegen? Deze houding, die op eerbied lijkt, verwijdert ons in feite van de echte Jezus, en wordt zelfs aanleiding tot een zeer abstracte, zeer naar zichzelf verwijzende, zeer wereldse geloofsweg, die niet de weg van Jezus is.

Jezus is het mensgeworden Woord van God, en Hij handelt als mens, Hij spreekt tot ons als mens, God-mens. Met alle tederheid, vriendschap en nabijheid. Jezus is niet zoals dat mierzoete beeld van de plaatjes, nee: Jezus is dicht bij ons.

Ouderdom komt met gebreken

In de loop van Jezus’ gesprek met Petrus komen wij twee uitspraken tegen die gaan over de ouderdom en de tijd van leven, van getuigenis. De eerste uitspraak is een waarschuwing van Jezus aan Petrus: toen je jong was, was je zelfvoorzienend, maar als je oud bent, zal je niet meer de baas zijn over jezelf en je eigen leven (vgl. Joh. 21,18).

Zie mij maar die zich nu moet verplaatsen in een rolstoel! Maar zo is het leven: met de ouderdom komen al die gebreken en we moeten die accepteren zoals ze zijn, nietwaar? We hebben niet de kracht van de jeugd! En ook jouw getuigenis – zegt Jezus – zal gepaard gaan met deze zwakheid.

Getuigen van Jezus

Je moet een getuige van Jezus zijn, zelfs in je zwakheid, in ziekte en in dood. Er is een mooie uitspraak van de heilige Ignatius van Loyola die zegt: “Net zoals in het leven, moeten wij ook in de dood getuigen als leerlingen van Jezus.” Het einde van het leven moet een einde van het leven van leerlingen zijn: van leerlingen van Jezus, want de Heer spreekt altijd tot ons overeenkomstig onze leeftijd.

De Evangelist voegt er zijn eigen commentaar aan toe en legt uit dat Jezus zinspeelde op het uiterste getuigenis, dat van martelaarschap en dood. Maar wij kunnen de betekenis van deze vermaning ook meer algemeen begrijpen: degenen die je navolgen laten zich onderrichten en vormen door je zwakheid, hulpeloosheid, en je afhankelijkheid van anderen, zelfs bij het kleden, bij het lopen. Maar jullie: “Volg mij” (vers 19).

 Volg Hem altijd

De navolging van Jezus gaat altijd door, in goede gezondheid, en niet-goede gezondheid, in zelfgenoegzaamheid en in fysieke niet-zelfgenoegzaamheid, maar de navolging van Jezus is belangrijk: volg Jezus altijd, lopend, rennend, langzaam, in een rolstoel, maar volg Hem altijd.

Je moet een manier van navolging vinden om bij je geloofsbelijdenis te blijven – zo antwoordt Petrus: “Heer, Gij weet dat ik U liefheb” (vers 15,16,17) – ook in de beperkende omstandigheden van zwakheid en ouderdom. Ik praat graag met ouderen door in hun ogen te kijken: zij hebben van die heldere ogen, die ogen die meer dan woorden tot je spreken, de getuigenis van een leven. En dat is mooi, we moeten dat bewaren tot het einde. Volg Jezus zo, vol van leven.

Waardevolle lessen

Dit gesprek tussen Jezus en Petrus bevat waardevolle lessen voor alle leerlingen, voor ons gelovigen. En ook voor alle ouderen. Leer van je broosheid om je getuigenis van het leven tot uitdrukking te brengen in de omstandigheden van een leven dat grotendeels aan anderen is toevertrouwd, grotendeels afhankelijk is van het initiatief van anderen.

Met ziekte en ouderdom groeit de afhankelijkheid en zijn wij niet meer zo op onszelf aangewezen als vroeger; de afhankelijkheid van anderen groeit en ook daar rijpt het geloof, ook daar is Jezus bij ons, ook daar ontspringt de rijkdom van een goed doorleefd geloof op de weg van het leven.

De hoofdrol afgeven

Maar opnieuw moeten we ons afvragen: bezitten wij een spiritualiteit die werkelijk in staat is om dit seizoen – dat tegenwoordig lang en wijdverspreid is – te interpreteren als een tijd van zwakheid die aan anderen is toevertrouwd, in plaats van aan de kracht van onze autonomie?

Hoe blijven wij trouw aan het geleefde leerlingschap, aan de beloofde liefde, aan de gerechtigheid die we najaagden toen we nog initiatief konden nemen, in deze tijd van broosheid, afhankelijkheid, van afscheid nemen, deze tijd waarin we ons verwijderen van de hoofdrol die we speelden in ons leven? Het is niet gemakkelijk om van de hoofdrolspeler af te komen.

Een tijd van beproeving

Deze nieuwe fase is ook een tijd van beproeving, zeker. Te beginnen met de verleiding – heel  menselijk, ongetwijfeld, maar ook heel verraderlijk – om de hoofdrol te willen blijven spelen. Maar soms moet de hoofdpersoon kleiner worden, zich verlagen, accepteren dat ouderdom je als hoofdpersoon kleiner maakt.

Maar je zult een andere manier hebben om je uit te drukken, een andere manier om deel te nemen in het gezin, in de maatschappij, in de vriendengroep. En het is de nieuwsgierigheid die bij Petrus opkomt: “Hoe zit het dan met hem?”, vraagt Petrus, terwijl hij ziet dat de geliefde leerling hen volgt (vgl. vers 20-21). In de levens van anderen snuffelen.

Maar Jezus zegt: “Houd je mond!”. Moet hij tot mijn ‘aanhang’ behoren? Moet hij ‘mijn’ ruimte innemen? Moet hij mijn opvolger zijn? Dit zijn vragen die niet dienen, die niet helpen. Moet hij langer leven dan ik en mijn plaats innemen? En Jezus’ antwoord is openhartig en zelfs ruw: “Wat kan jou dat schelen? Volg mij” (vgl. vers 22). Als om te zeggen: zorg voor je eigen leven, je huidige situatie, en steek je neus niet in het leven van anderen. Jij volgt mij.

Niet jaloers zijn op jongeren

Dit is belangrijk: Jezus volgen, Jezus volgen in leven en in dood, in gezondheid en in ziekte, wanneer je leven voorspoedig gaat met veel successen, maar ook wanneer het leven moeilijk is, met veel slechte momenten. En wanneer wij ons in het leven van anderen willen verplaatsen, antwoordt Jezus: “Wat kan jou dat schelen? Jij volgt Mij.” Prachtig.

Wij ouderen moeten niet jaloers zijn op jongeren die hun eigen weg gaan, die onze plaats innemen, die ons voorbijstreven. De eer van onze trouw aan onze gezworen liefde, onze trouw aan de navolging van het geloof dat wij geloofd hebben, zelfs in de omstandigheden die ons dichter bij het einde van het leven brengen, getuigen van onze bewondering voor de komende geslachten en van dankbare erkenning door de Heer.

Goed afscheid nemen

Leren afscheid te nemen: dat is de wijsheid van ouderen. Maar leren om goed afscheid te nemen, met een glimlach; om te leren afscheid te nemen van de maatschappij, van anderen. Het leven van de oudere is een afscheid, een langzaam afscheid, maar een vreugdevol afscheid: ik heb het leven geleefd, ik heb mijn geloof behouden.

Het is mooi, wanneer een oudere dit kan zeggen: “Ik heb het leven geleefd, dit is mijn familie; ik heb het leven geleefd, ik ben een zondaar geweest maar ik heb ook goed gedaan.” En deze vrede die komt, dit is het afscheid van de oudere.

Naar ouderen kijken

Zelfs het gedwongen werkeloos volgen, bestaande uit opgewonden overpeinzingen en verrukt luisteren naar het woord van de Heer – zoals Maria dat deed, de zuster van Lazarus – zal het beste deel worden van hun leven, van het leven van ons ouderen. Moge dit deel ons nooit meer worden afgenomen, nooit meer (vgl. Lc. 10,42).

Laten wij naar de ouderen kijken, laten wij naar hen kijken, en laten wij hen helpen, zodat zij kunnen leven en hun levenswijsheid tot uitdrukking kunnen brengen, zodat zij ons kunnen geven wat mooi en goed in hen is. Laten we naar ze kijken, laten we naar ze luisteren.

Met een glimlach naar jongeren kijken

En wij ouderen, laten wij altijd met een glimlach naar de jongeren kijken: zij zullen het pad volgen, zij zullen voortzetten wat wij hebben gezaaid, zelfs wat wij niet hebben gezaaid omdat wij niet de moed of de gelegenheid hadden: zij zullen het voortzetten.

Maar altijd in deze relatie van wederkerigheid: een oudere kan niet gelukkig zijn zonder naar de jongeren te kijken, en de jongeren kunnen niet verder komen in het leven zonder naar de ouderen te kijken. Bedankt. (Vertaling Susanne Kurstjens)