Holger Gzella is de eerste katholiek op een Leidse leerstoel met een van oudsher sterk protestants profiel, die voor Hebreeuwse en Aramese taal- en letterkunde. In dit boek over het Aramees loodst hij de lezer over de moeilijk begaanbare hoogvlakte van de historische taalkunde.

Het was de taal die Jezus sprak, maar voor we in die tijd aankomen, zijn er minstens duizend jaar te gaan. Tot ongeveer 800 voor Christus bestond er een Aramees volk, dat in stadsstaten leefde. In de Assyrische en Babylonische rijken die de regio tot ongeveer 400 voor Christus domineerden, werd het Aramees steeds meer de gemeenschappelijke taal. Dat had in belangrijke mate met het schrift te maken: in tegenstelling tot het Akkadisch, dat in spijkerschrift geschreven werd, werkt het Aramees met een alfabet.

Zo werd het Aramees de taal van de meeste volken in Syrië en Palestina, en uiteindelijk ook in wat nu Irak, Iran en Afghanistan heet. Ook in het Perzische rijk was het de voertaal. Dit ‘Rijksaramees’ verschilt van het oude Aramees en van de vele Aramese talen die zich in de loop van de geschiedenis ontwikkelden. Christus sprak Palestijns-Aramees in een tijd dat ook het Grieks (en in veel mindere mate het Latijn) courante talen waren in dit deel van het Romeinse rijk.

Gzella gaat uitgebreid in op de plaats van het Aramees in de studie van het Nieuwe Testament. Hij wijst pogingen om te reconstrueren wat Jezus in het Aramees gezegd zou kunnen hebben resoluut van de hand. We hebben alleen het Grieks en weten te weinig van het Palestijns-Aramees om echt betrouwbare vertalingen te maken. Er zijn wel enkele uitdrukkingen overgeleverd die vanwege hun sacrale waarde in het Aramees in de Griekse tekst van de evangeliën staan: talitha kum, “meisje sta op”, en eli eli lama sabachthani, “mijn God, mijn God waarom heeft u mij verlaten”, maar daar blijft het bij. De waarde van studie van het Aramees voor de exegese ligt dan ook vooral in de verheldering van de culturele context.

In zijn met vaart en humor geschreven boek (met uitzondering van de taaie inleiding) gaat Gzella verder onder meer in op de plaats van de Aramese talen in de klassieke wereld, de plaats van de variant van het Aramees die Syrisch heet in het Syrisch-orthodoxe geloof en de rol van het Aramees in Nederland; met name in Twente woont immers een aanzienlijke gemeenschap Arameestalige Syrisch-orthodoxen.

Holger Gzella De eerste wereldtaal: De Geschiedenis van het Aramees. Uitg. Athenaeum – Polak & Van Gennep, 403 pp., hc., € 35,-, ISBN 978 90 2530 701 1