Tijdens de algemene audiëntie van 12 januari riep paus Franciscus op iedereen de kans te geven zijn eigen brood te verdienen. 

Beste broeders en zusters, goedemorgen!

De evangelisten Matteüs en Marcus noemen Jozef een timmerman of meubelmaker. We hoorden eerder dat de mensen in Nazareth vroegen toen ze Jezus hoorden praten: “Is Hij niet de zoon van de timmerman?” (Mt. 13,55; vgl. Mc. 6,3). Jezus oefende het beroep van zijn vader uit.

Werken met hout

Het Griekse woord tekton dat gebruikt wordt om Jozefs werk aan te duiden, is op verschillende manieren vertaald. De Latijnse kerkvaders vertaalden het als timmerman. Maar laten we niet vergeten dat in het Palestina van Jezus’ tijd hout niet alleen werd gebruikt voor het maken van ploegen en allerlei meubels, maar ook voor het bouwen van huizen, die een houten geraamte hadden en terrasvormige daken, gemaakt van balken die met takken en aarde bijeen werden gehouden.

Geen vetpot

Daarom was ‘timmerman’ een generieke kwalificatie, waarmee zowel houtbewerkers als mensen die in de huizenbouw werkten, werden aangeduid. Het was pittig om te werken met zware materialen als hout, steen en ijzer. Vanuit financieel oogpunt leverde het niet veel op. Dat kan worden afgeleid uit het feit dat Maria en Jozef, toen zij Jezus naar de tempel brachten, slechts een paar tortels of duiven offerden (vgl. Lc. 2,24), zoals de wet voorschreef voor de armen (vgl. Lv. 12,8).

Waar heeft Hij die wijsheid vandaan?

Zo leerde de jonge Jezus dit vak van zijn vader. Toen hij dan ook als volwassene begon aan zijn verkondiging, vroegen zijn buren zich verbaasd af: “Waar heeft Hij die wijsheid vandaan en de macht om wonderen te doen?” (Mt. 13,54) en “zij namen er aanstoot aan” (Mt. 13,57). Zij waren verontwaardigd over het feit dat hij sprak als een wetgeleerde, terwijl hij de zoon van een timmerman was.

Dit biografische feit over Jozef en Jezus doet mij denken aan alle arbeiders wereldwijd, vooral aan degenen die zwaar werk verrichten in de mijnen en in bepaalde fabrieken; aan degenen die worden uitgebuit door zwart te moeten werken; aan de slachtoffers van zware arbeid – onlangs nog in Italië; aan de kinderen die gedwongen worden te werken en aan degenen die op vuilnisbelten zoeken naar iets bruikbaars om te verhandelen…

Uitbuiting van arbeiders

Ik herhaal wat ik al eerder zei: laten we denken aan de verborgen arbeiders, degenen die zware arbeid verrichten in de mijnen en in bepaalde fabrieken. Laten we denken aan de mensen die uitgebuit worden door zwart te moeten werken, aan degenen die hun loon in het geheim ontvangen, zonder pensioen of iets dergelijks.

Als je niet werkt, heb je geen zekerheid. Er wordt veel zwart gewerkt vandaag de dag. Denk aan mensen die het slachtoffer worden van hun werk, van arbeidsongevallen. Denk aan de kinderen die gedwongen worden te werken. Dat is verschrikkelijk! Kinderen moeten spelen, maar in plaats daarvan worden ze gedwongen te werken als volwassenen.

Dit gebeurt vandaag!

Laten we eens denken aan die arme kinderen die vuilnisbelten afstruinen op zoek naar iets bruikbaars om te ruilen. Dit zijn allemaal onze broeders en zusters, die op deze manier hun brood verdienen, met banen die hun waardigheid niet erkennen! Laten we hier eens over nadenken. Want dit gebeurt vandaag in de wereld, dit gebeurt vandaag!

Maar ik denk ook aan de werklozen: hoeveel mensen kloppen niet aan bij fabrieken, bij bedrijven: “Maar is er iets te doen?” – “Nee, dat is er niet, dat is er niet…” Het gebrek aan werk! En ik denk ook aan degenen die zich in hun waardigheid aangetast voelen omdat ze geen werk kunnen vinden. Ze komen thuis: “Heb je iets gevonden?” – “Nee, niets… Maar ik klopte aan bij de Caritas en ik kreeg brood mee.”

Brood mee naar huis nemen, het van de Caritas krijgen, dat geeft je geen waardigheid. Wat je wel waardigheid geeft, is je eigen brood verdienen. Als wij onze mensen, onze mannen en vrouwen, niet de mogelijkheid geven om hun eigen brood te verdienen, dan is er sprake van sociaal onrecht, op die plek, in dat land, in dat werelddeel.

Regeringsleiders moeten iedereen de mogelijkheid geven om hun eigen brood te verdienen, want dat geeft hun waardigheid. Werk geeft waardigheid, en dat is belangrijk. Veel jonge mensen, veel vaders en moeders ervaren de ellende geen baan te hebben die hun de kans geeft rustig te leven. Zij leven van dag tot dag. En vaak wordt hun zoektocht zo dramatisch dat ze alle hoop en verlangen naar het leven verliezen.

Veel mensen zijn hun baan kwijtgeraakt

We weten dat in deze tijden van pandemie veel mensen hun baan zijn kwijtgeraakt. En sommigen zijn, verpletterd door die ondraaglijke last, zo ver gegaan dat ze zichzelf van het leven hebben beroofd. Vandaag wil ik ieder van hen en hun familie gedenken. Laten we een moment van stilte in acht nemen om aan de mannen en vrouwen te denken die wanhopig zijn omdat zij geen werk kunnen vinden.

Er wordt te weinig rekening gehouden met het feit dat werk een essentieel onderdeel is van het menselijk leven, en ook op de weg naar heiliging. Het is ook een plek waar wij ons kunnen uiten, ons nuttig kunnen voelen en de grote les van concreetheid leren, die ervoor zorgt dat het geestelijk leven geen spiritisme wordt.

Werk als uitdrukking van je persoonlijkheid

Maar helaas is werk vaak het slachtoffer van sociale onrechtvaardigheid en wordt het een existentiële periferie in plaats van een middel voor menselijke waardigheid. Ik vraag me vaak af: met welke houding doen wij ons dagelijks werk? Hoe gaan we om met vermoeidheid? Zien wij ons werk als iets dat enkel verbonden is met ons eigen lot of ook met het lot van anderen?

In feite is werk een manier om uitdrukking te geven aan onze persoonlijkheid, die van nature relationeel gericht is. Werk is ook een manier om onze creativiteit tot uitdrukking te brengen: iedereen doet zijn werk op zijn eigen manier, met zijn eigen stijl; hetzelfde werk maar met een andere stijl.

Welke bijdrage kan de Kerk leveren?

Het is prachtig te bedenken dat Jezus zelf deze kunst beoefende en leerde van de heilige Jozef. Wij moeten ons afvragen wat wij kunnen doen om de waarde van arbeid terug te winnen, en welke bijdrage wij als Kerk kunnen leveren zodat arbeid verlost wordt van de logica van louter winstbejag en ervaren kan worden als een fundamenteel recht en een fundamentele plicht van de mens, die zijn waardigheid uitdrukt en vergroot.

Gebed

Beste broeders en zusters, voor dit alles zou ik vandaag met u het gebed willen bidden dat de heilige paus Paulus VI op 1 mei 1969 tot de heilige Jozef richtte:

Oh heilige Jozef, patroon van de Kerk,

U die, naast het vleesgeworden Woord,

elke dag werkte om uw brood te verdienen,

en van Hem de kracht kreeg om te leven en te zwoegen;

U die de angst voor morgen hebt ervaren,

de bitterheid van de armoede, de onzekerheid van werk;

U die nu straalt, het voorbeeld van uw persoon,

nederig voor de mensen, maar zeer groot voor God:

Bescherm de werknemers in hun harde dagelijkse bestaan,

bescherm hen tegen ontmoediging, opstand,

en ook tegen de verleidingen van het hedonisme.

Bewaar de vrede in de wereld,

Het enige dat de ontwikkeling van de volkeren kan garanderen.

Amen.

(Vertaling Susanne Kurstjens)