Op 8 september 2015 pleegde schrijver en dichter Joost Zwagerman zelfmoord. Dat hij al jaren worstelde met depressies en suïcidale gedachten was al duidelijk geworden uit zijn werk. Hij was daarom een uitgesproken tegenstander van de vrije beschikbaarheid van de zelfmoordpil, tot groot ongenoegen van de liberale goegemeente.
In zijn latere werk, en nog explicieter in zijn nagelaten gedichten, zit een trek die in die kringen zo mogelijk nog slechter begrepen wordt: een onrustig zoeken naar God. Dat maakt zijn postuum uitgegeven dichtbundel Wakend over God een intrigerend, diepzinnig en – in het licht van zijn zelfmoord – ook diep tragisch werk. Zijn religieuze verlangen is grillig maar oprecht.
Hier is een man aan het woord die met de rug naar het Licht tuurt naar de duisternis van zijn eigen schaduw, en dan uitschreeuwt: ‘Waar ben je, God?’ De tragiek is niet dat Zwagerman God zocht en Hem niet vond (dat weten we uiteindelijk ook niet), maar dat God Zwagerman zocht en dat de dichter zich zo moeizaam liet vinden.
Moet je zo’n geestelijke worsteling nader willen duiden? Doet niet elke poging daartoe de gestorven dichter tekort? Misschien, maar Jos Huls en Hein Blommestijn doen een dapper poging in Dichtersvisioen. Een prachtige uitgave, geïllustreerd met door Zwagerman geliefde kunstwerken van Luuk de Haan, en als bonus een dvd met een ‘sermoen’ van Zwagerman over geloof in de moderne kunst.
Maar het hart van het boek blijft de selectie van twaalf gedichten uit Wakend over God, voorzien van steeds twee pagina’s meditatieve duiding door Huls en Blommestijn. Zij doen dat afgewogen en eerbiedig, zonder met de woorden van de dichter aan de haal te gaan. Ze denken met de metaforen uit de gedichten mee, voegen er onnadrukkelijk eigen gedachten aan toe, duidelijk gekleurd – maar niet gekaapt – door de eigen traditie van de karmelietenspiritualiteit.
Juist omdat de gedichten zelf al zo helder en beschouwend zijn, ontbreekt de urgentie van de meditaties echter ook. Ze zijn mooi, maar zelden spannend. Daarvoor was het nodig geweest dat de auteurs niet enkel met Zwagerman meedachten, maar ook tegen hem in durfden te denken.
Literatuurcriticus Jaap Goedegebuure doet dat in zijn voorwoord iets meer, als hij suggereert dat Zwagerman christelijke mystici als Meister Eckhart en Jan van het Kruis toch niet helemaal goed begrepen heeft wanneer hij hun godsbeeld duidt als ‘alomtegenwoordige afwezigheid’. Zulk tegengas ontbreekt in de meditaties, terwijl de worstelende gedichten van Zwagerman daar wel om vragen.
Jos Huls & Hein Blommestijn, Dichtersvisioen. Mystieke duidingen van de laatste gedichten van Joost Zwagerman, Uitg. Discovery Books, hc., 68 pp., €19,99, ISBN 978 90 7772 844 4
