De Kerk komt vaak voor in films en series en het katholicisme heeft filmmakers altijd al beïnvloed. Waar komt die fascinatie vandaan en tot in hoeverre wordt de Kerk juist weergeven?

Van sommige films en series is het overduidelijk dat de Kerk het hoofdthema is. Denk aan: The Two Popes uit 2019 met acteurs Anthony Hopkins en Jonathan Price of films over moeder Teresa. Er zijn in de afgelopen jaren ook andere succesvolle Hollywoodtitels verschenen waarin de Kerk een belangrijke rol had.

Rijkdom

Voorbeelden als Jane the Virgin, een vrij absurde, maar succesvolle komedieserie over een katholieke vrouw die door een fout van haar gynaecoloog kunstmatig geïnsemineerd wordt terwijl ze haar maagdelijkheid wil behouden tot het huwelijk. Of Fleabag, waar het hoofdpersonage in het tweede seizoen verliefd wordt op een katholieke priester.

Wie kijkt naar films en series ziet voortdurend dat religie een belangrijke rol speelt. “Katholieken hebben een enorme rijkdom aan wonderlijke praktijken, die voor de gemiddelde niet-katholiek totaal onbegrijpelijk zijn, maar wel fascinerend”, zegt cultuurtheoloog Frank Bosman.

Reli-horror

Zo is de Kerk een geliefd thema in het horrorgenre. Denk aan The Exorcist, The Conjuring-franchise en The Nun. Michiel van Hout, filmrecensent bij het Nederlands Dagblad en de Nieuwe Koers, denkt dat het horrorgenre zo gefascineerd is door de Kerk vanwege de leer over de geestenwereld en exorcisme. “Er zijn andere religies waar dat ook in voorkomt, maar katholieken zijn er wel het meest bekend om en schenken er de meeste aandacht aan.”

Op Netflix kwam op 24 september 2021 Midnight Mass uit, een horrorserie over gevechten met demonen. “Daarin worden de katholieke erediensten bijzonder goed weergeven”, zegt Bosman. “In exorcismefilms, zoals The Exorcism of Emily Rose of The Rite, gaat het er bijzonder creatief aan toe.”

Als kijker kun je je afvragen hoe accuraat al die films die de Kerk als thema aangrijpen eigenlijk zijn en tot op welke hoogte het soms klinkklare onzin is. Of Hollywood de Kerk wel of niet altijd nauwkeurig afbeeldt, interesseert Bosman niet zo. “Ik ga ook geen Dan Brownboek lezen of Assassin’s Creed-games spelen om te kijken of dat kerkhistorisch helemaal correct is. Dan zou ik een soort beeldinquisiteur zijn die afvinkt of dingen wel of niet écht katholiek zijn.”

‘Bless me father, for I have sinned…’

Ook een vaak voorkomend fenomeen in films: de biechtscene. Het komt onder andere voor in The Godfather, Marvels Daredevil, en zelfs in seizoen 16 van The Simpsons gaat de notabene protestantse Homer biechten bij een priester.

In bijvoorbeeld The Basketball Diaries, een film met Leonardo DiCaprio, wordt er voorafgaand het biechten de zin ‘Bless me father, for I have sinned…’ uitgesproken. Een zin die, voor zover bekend, helemaal niet in de biechtliturgie voorkomt. Vervolgens worden er na de biecht geen zonden vergeven, maar geeft de priester opdracht om tien Weesgegroetjes en vijf keer het Onze Vader te bidden.

Opletten

Het gesprek gaat er vergelijkbaar aan toe in Chocolat met Johnny Depp en de serie Peaky Blinders. Toch gaat het niet zo in werkelijkheid, zegt Bosman. “Tegenwoordig komt het vaker voor dat mensen een geestelijk gesprek hebben met een pastor die ze in vertrouwen over wat er gaande is in hun leven. Dan kan de pastor voorstellen voor vergeving te vragen.”

Het Amerikaans-Britse kostuumdrama Outlander weet de biecht wel redelijk accuraat weer te geven wanneer hoofdpersonage Claire haar hart lucht bij een monnik. Ze is op miraculeuze wijze in Schotland tweehonderd jaar terug in de tijd gereisd en durft daar met niemand uit de achttiende eeuw over te praten uit angst dat ze van hekserij beschuldigd wordt. Gelukkig heeft de vriendelijke kloosterling wel al meer gekke dingen aangehoord.

Gesprekken in de biechtstoel dienen volgens de cultuurtheoloog voornamelijk als setting om de kijker erop te attenderen dat-ie even moet opletten. Bosman: “Want een slechterik die over straat loopt en tegen een willekeurige ander vertelt dat-ie net Don Capone heeft neergelegd… dat gebeurt niet. Maar in een biechtstoel kan hij precies zeggen wat hij wil, vanwege het biechtgeheim. De kijker weet: nu gaat er iets belangrijks komen.”

Nunsploitation

In 2021 bracht regisseur Paul Verhoeven Benedetta uit. Een film over lesbische zusters die, op z’n zachts gezegd, niet in goede aarde viel bij katholieken wereldwijd. Bij een concertzaal in New York werd er tegen de film geprotesteerd en in Rusland werd het zelfs een verboden film. ‘Nunsploitation’ wordt het subgenre van dergelijke films genoemd. “Verhoeven is een provocateur. Hij beweert een realistische film te hebben gemaakt. Dat is gewoon pertinent niet waar”, zegt Van Hout. “Want hij heeft allerlei historische keuzes gemaakt die niet kloppen.”

Waarom er zulke films gemaakt worden en waar die fascinatie vandaan komt, vindt Van Hout lastig te zeggen. “Het kloosterleven is op zich een fascinerend fenomeen, maar dat zie je ook terug bij een film als The Sound of Music of Sister Act.”

In gesprek gaan

De vraag is of je als katholiek überhaupt zonder gewetensbezwaren kan kijken naar films met allerlei misinterpretaties en provocerende scenes over de Kerk. “Ik denk dat je moet kijken naar wat de uiteindelijke boodschap van de film is. Als je al het zondige weglaat, heb je misschien wel helemaal geen narratief meer,” zegt Van Hout.

“Het kijken van een film maakt je niet medeverantwoordelijk voor het product. Sommige mensen zijn zo voorzichtig, dat ze bang zijn dat ze beïnvloed worden. Je kunt ook de beslissing nemen het ergens wel of niet mee eens te zijn. Entertainment is ook een vorm van kunst”, aldus de filmrecensent.

Films bieden een kans om met mensen over de Kerk in gesprek te gaan. Toen The Da Vinci Code in 2006 uitkwam, benadrukte Opus Dei dat de film niet meer was dan fictie, gezien de katholieke organisatie er kwaadaardig en moordlustig in werd afgebeeld. Wie informatie wilde over hoe het er in realiteit bij de organisatie aan toeging, kon die krijgen.

“De Kerk heeft een hele grote culturele invloed op zo ongeveer alles en daar zouden we eigenlijk trots op moeten zijn,” vindt Bosman. “Mocht het gebruik van katholieke onderdelen in films verboden worden, dan zou dat filmregisseurs beroven van een enorme bron aan beelden en verhalen.”