Een Mis streamen: voor de coronacrisis leek het voor veel parochies hocuspocus. In een jaar tijd zijn kerken echter een stuk digitaler geworden, al is er ook nog veel ruimte voor verbetering. Eén ding is zeker: de digitale viering zal niet meer verdwijnen.

In de lente van 2020 toonden veel computerschermen op zondagochtend een vergelijkbaar beeld: een eenzame priester die in een veel te donkere kerk stond te preken met zijn blik op onpeilbare verten gericht.

De eerste stappen van veel parochies op het terrein van Missen streamen waren onbeholpen, maar enthousiast: weinig kerken twijfelden nog over de noodzaak van het internet om het contact met de gelovigen te behouden.

Tien jaar achterstand ingehaald

Hoog tijd ook, want een groot deel van de parochies was vóór de coronacrisis behoorlijk primitief op digitaal vlak. De weinige parochies die al streamden, benutten die mogelijkheid vaak alleen met Pasen en Kerstmis. Daarmee liepen katholieke kerken mijlenver achter op evangelische en veel andere protestantse kerken, die veel eerder aan het digitaliseringsproces begonnen.

Volgens Frank Bosman, theoloog aan de Universiteit van Tilburg, liet de digitale ontwikkeling van katholieke kerken zo lang op zich wachten door gebrek aan noodzaak en star geloof in de eigen onmacht. “Als je vijf jaar geleden over digitalisering was begonnen, had de Kerk gezegd: ‘Maar dat kunnen wij helemaal niet!’” imiteert Bosman met een zeurstemmetje.

Op normale toon gaat hij verder: “De Nederlandse katholieke kerkganger is op dat gebied vrij behoudend. De gedachte: ‘Zoals we het altijd gedaan hebben, is het goed’ is dominant. Maar onder druk wordt alles vloeibaar: door corona bleek digitaal kerken wél te kunnen.” Volgens Bosman sloffen katholieke kerken nog altijd achteraan als het om digitaal kerken gaat, maar is er door de pandemie eindelijk schot in de zaak gekomen. “Corona dwong de kerken om in twee maanden een digitale achterstand van tien jaar in te halen.”

Contact met de kijker

Veel parochies staan online inmiddels veel sterker in hun schoenen, maar tegelijkertijd kunnen er nog veel stappen gezet worden. Eric van den Berg van ISI Media, een communicatieadviesbureau voor kerken, ziet in gestreamde Missen nog veel verbeterpunten.

“Als je kijkt naar hoe de viering in beeld komt, zie je vooral registratie vanuit één camerastandpunt. Televisieprogramma’s gebruiken juist verschillende standpunten en korte shots om de aandacht van de kijker vast te houden. Die dynamiek zie ik nog niet terug in de Eucharistieviering.”

Bosman denkt dat gestreamde Missen beter worden als priesters training krijgen in omgang met een camera: voor een camera staan, is tenslotte heel anders dan tegen een ruimte vol kerkgangers preken. “Ik maakte eens een programma voor de Evangelische Omroep, waarvoor ik ineens tegen een soort zwart oog moest praten”, zegt hij. “Dat is lastig, dat moet je echt leren.”

Daarnaast zou hij graag zien dat gestreamde vieringen hun ‘zendende’ karakter verliezen en interactiever worden. “Als je geen contact maakt met de kijkers, is het heel moeilijk om hun aandacht vast te houden.”

Die aandacht kan worden vastgehouden door de liederen in te korten en de mensen thuis aan te spreken, maar bijvoorbeeld ook door elementen van de liturgie uit de huiskamers te laten komen. “Waarom zou je de eerste lezing of de voorbede niet laten doen door iemand die de Mis thuis volgt?”, vraagt Bosman zich af.

Digitale aanwezigheid

Investeren in digitale aanwezigheid, is Bosmans devies. Maar zouden parochies zich er na corona niet beter op kunnen richten de kerkbanken weer vol krijgen? Bosman denkt van niet: “De coronacrisis laat zien dat op zondag in de kerk zitten niet de enige mogelijkheid is om met elkaar gemeenschap van Christus te zijn. De secularisatie schrijdt in Nederland nog steeds voort: parochies zouden beter minder in kerkgebouwen kunnen investeren en meer in technieken waarmee je ook buiten een gebouw kerk kunt zijn.”

Blijvertje

Van den Berg ziet de digitale Mis als een blijvertje. “Ik denk dat er parochies zijn die streamen als noodzakelijk zagen en na de coronacrisis terugkeren naar hoe het was”, vertelt hij, “maar ook zal een groot deel naast de fysieke Mis blijven streamen. Dat is de winst van deze periode.”

“Kerken zullen waarschijnlijk blijven doorgaan met streamen”, denkt ook Bosman. “Misschien alleen de hoogfeesten, misschien alle vieringen. Niet iedereen die voor de coronacrisis naar de kerk ging, zal na de crisis terugkeren, en er zullen ook mensen zijn die door dat digitale aanbod denken: misschien moet ik ook weer eens fysiek naar de kerk gaan. Zo ontstaat er een hybride aanbod.”