“Structuren van zonde” veroorzaken en bestendigen racisme; ook de Kerk speelt daarin een rol. Moraaltheoloog Anton ten Klooster gaf onlangs een lezing over racisme: “Het leed kan onzichtbaar blijven.”
In 2017 deed een filmpje van de Britse BBC heel wat stof opwaaien. Politicoloog Robert Kelly werd via een videoverbinding vanuit zijn eigen huis door de nieuwszender geïnterviewd. Dat interview werd verstoord toen twee kleine kinderen binnen kwamen gestormd; een Aziatische vrouw haalde de kinderen vervolgens snel weer weg.
Het filmpje zelf was niet bijzonder, maar de reacties erop wel. Veel mensen dachten namelijk dat Jung-a Kim, de vrouw in de video, het kindermeisje was, terwijl zij Kelly’s echtgenote en de moeder van de kinderen bleek te zijn. Had het met haar afkomst te maken dat mensen ervan uitgingen dat Kim niet Kelly’s partner was?
“Wat maakt het dat wij bij dat filmpje bijna automatisch denken dat die Aziatische vrouw de nanny is?” vraagt priester en moraaltheoloog Anton ten Klooster zich af. Op 31 maart gaf hij in ’s-Hertogenbosch een lezing over het thema ‘racisme als morele kwestie’. Met zijn toehoorders dook hij in de herkomst van racistische en stereotyperende denkbeelden en de relatie tussen de Kerk en racisme.
Paus Johannes Paulus II schreef in 1987 in zijn encycliek Sollicitudo Rei Socialis al over racisme en over “sociale structuren van zonde”. Paus Franciscus spreekt hier ook regelmatig over. “Als beperkte mensen bouwen wij voort op beperkte structuren die de waardigheid van anderen als onze medemens niet altijd erkennen”, legt Ten Klooster uit.
“Je moet je bewust zijn van je eigen plek in de samenleving en blinde vlekken die je daardoor hebt. Je ervaart niet alles.”
Tweet dit!
Het afbreken van deze zondige structuren is lastig omdat mensen die eronder lijden vaak onzichtbaar blijven voor anderen. Als recent voorbeeld noemt Ten Klooster de toeslagenaffaire, waar met name veel Nederlanders met een migratieachtergrond de dupe van zijn: “Als je niemand kent die daarmee te maken heeft gehad, kan het leed onzichtbaar voor je blijven.”
Racisme is een maatschappelijk vraagstuk waarin de Kerk en individuele gelovigen een rol kunnen spelen, denkt Ten Klooster. Daarvoor is het wel belangrijk om te kijken welke rol de Kerk speelt en gespeeld heeft op het gebied van racisme.
In het verleden heeft de Kerk slavernij zowel gelegitimeerd als bekritiseerd. In het Nieuwe Testament wordt slavernij geaccepteerd als onderdeel van de maatschappij. “Het is lastig om te zien dat dat een deel van je wereld is, omdat slavernij tegen de menselijke waardigheid ingaat”, zegt Ten Klooster. “Maar ook toen zagen sommige mensen al dat het niet goed is.”
“De Kerk leert twee dingen over racisme: ten eerste dat racisme onredelijk is, omdat het onverstandig is om de ene groep mensen beter te achten dan de andere”, zegt Ten Klooster. “Daarnaast dat het onchristelijk is: Christus maakt ook geen onderscheid tussen mensen. Racisme is niet verenigbaar met de christelijke moraal.”
Volgens Ten Klooster kunnen individuele gelovigen op verschillende manieren iets tegen racisme doen. “Je kunt je uitspreken als je het tegenkomt en grenzen trekken. Je moet je ook bewust zijn van je eigen plek in de samenleving en blinde vlekken die je daardoor hebt. Je ervaart niet alles, daarvan moet je je bewust worden.”
“De leer van de Kerk pleit voor een rechtvaardige samenleving die het algemeen welzijn bevordert en waarin iedereen zichzelf kan ontplooien.”
Tweet dit!
Bewustwording is echter de eerste stap, denkt hij. “We moeten vanuit onze rede in gesprek gaan met onze onderbewuste aannames en ons afvragen: waarom heb ik bepaalde denkbeelden en kloppen die wel? Alleen als je dingen onder ogen ziet, kun je ze veranderen.”
De afgelopen jaren wordt er steeds vaker gesproken over excuses van overheden voor het koloniale verleden, slavernij en andere (historische) misstanden die met racisme te maken hebben. Ook binnen Kerken zijn excuses gespreksonderwerp. In 2013 betuigden de Nederlandse kerkgenootschappen via de Raad van Kerken spijt voor hun betrokkenheid bij de slavenhandel en het theologisch goedpraten daarvan.
Ten Klooster vindt het ook geen verkeerde zaak wanneer de Kerk haar excuses aanbiedt voor misstanden. Paus Franciscus deed dat laatst nog tegenover inheemse volkeren in Canada voor de historische misstanden op kostscholen aldaar. “Als er dingen fout zijn gegaan, lijkt het me logisch dat je dat toegeeft, dat is het hele idee van excuses”, aldus Ten Klooster.
Belangrijker vindt Ten Klooster wat er na die excuses gebeurt. “De leer van de Kerk pleit voor een rechtvaardige samenleving die het algemeen welzijn bevordert en waarin iedereen zichzelf kan ontplooien. We moeten leren van het verleden, dat veel misstanden heeft voortgebracht. Ook moeten we kijken naar het heden: welke structuren bestaan er en hoe kun je die veranderen?”
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
