Een unieke samenloop van omstandigheden zorgt ervoor dat Pasen dit jaar zowel in de oosterse als de westerse Kerken op dezelfde dag valt. Kan dit een stap dichter bij eenheid zijn?

Hangt Pasen af van de kalender of van Jezus Christus? Voor paus Franciscus is het antwoord duidelijk: “Pasen behoort toe aan Christus!” zei hij afgelopen september bij een ontmoeting met vertegenwoordigers van het initiatief Pasqua Together 2025.

Ze waren bijeen om te praten over een bijzondere samenloop van omstandigheden in 2025 waarvan de paus zei dat die “niet tevergeefs voorbij mag gaan”. Dit jaar vieren zowel de oosterse als de westerse Kerken Pasen op dezelfde dag, zondag 20 april.

Dat is opmerkelijk omdat de westerse Kerken de gregoriaanse kalender volgen, net de meeste oosters-katholieke Kerken. De oosters-orthodoxe Kerken en een deel van de oosters-katholieke Kerken gebruiken de oudere of herziene juliaanse kalender. Dit geeft een verschil van dertien dagen en dat leidt er doorgaans toe dat Christus’ verrijzenis op verschillende data wordt gevierd.

Complex probleem

“Het is een complex probleem om op te lossen”, zegt Alexander Rentel, aartspriester van de orthodoxe Kerk in Amerika. Hij noemt onder meer “het gebrek aan dialoog, maar ook wantrouwen. Bovendien is het moeilijk om religieuze en vooral liturgische praktijken te veranderen als ze eenmaal vastliggen”.

De richtlijnen van de katholieke Kerk om de datum van Pasen te bepalen, werden vastgesteld op het Concilie van Nicea in 325. De juliaanse kalender die tot dan toe in gebruik was, werd in 45 voor Christus door Julius Caesar ingesteld. Het schisma van 1054 verbrak de gemeenschap tussen de rooms-katholieke en de oosters-orthodoxe Kerk, maar de belangrijkste kalenderverschuiving vond plaats in 1582, toen paus Gregorius XIII de gregoriaanse kalender invoerde.

Dat er dit jaar toch een gemeenschappelijke paasdatum is, geeft hoop op eenheid. “Die gemeenschappelijke datum heeft tot hernieuwde gesprekken geleid over het vaststellen van één datum voor Pasen”, ziet pater Stefanos Alexopoulos, Grieks-orthodox priester en directeur van het Instituut voor de Studie van het Oosters Christendom van de Katholieke Universiteit van Amerika.

“Die hoop wordt gedeeld door zowel paus Franciscus als oecumenisch patriarch Bartholomeus”, merkt Alexopoulos op. Die laatste wordt gezien als de spirituele leider van de oosters-orthodoxe Kerk. “De wil van beide leiders is er, maar de uitvoering is lastiger.”

Volgens Alexopoulos zijn er drie mogelijkheden om tot een gemeenschappelijke paasdatum te komen: “De eerste is dat de rooms-katholieke Kerk de datum van Pasen afstemt op die van de orthodoxe Kerk. Dit betekent wel dat de rooms-katholieke Kerk een kalender voor Pasen gaat volgen die astronomisch gezien niet nauwkeurig is. Bovendien zouden veel seculiere kalenders van westerse landen moeten worden herzien, omdat hun feestdagen zijn gekoppeld aan Pasen.”

Verdeeldheid

“De tweede optie is dat de orthodoxe Kerk haar paasdatum afstemt op die van de rooms-katholieke Kerk. Maar dit zouden veel orthodoxe Kerken weigeren en het zou enkel voor nog grotere verdeeldheid zorgen onder de orthodoxen.”

“De derde optie is dat de Kerken gezamenlijk een alternatieve manier zoeken om de datum van Pasen te berekenen, onafhankelijk van het Concilie van Nicea. Zo’n beslissing zou echter moeilijk te accepteren zijn, omdat het een beslissing van dit concilie teniet zou doen.”

Ook Aristoteles Papanikolaou, directeur van het Orthodox Christian Studies Center in New York, twijfelt aan de haalbaarheid van die opties. “Ik ben erg blij dat de paus het initiatief neemt en de oecumenische patriarch heeft er onlangs ook een of twee opmerkingen over gemaakt. Maar ik ben helaas toch pessimistisch gestemd.”

Gevoeligheden

Vooral vanwege de orthodoxe gevoeligheden. “Er zijn gewoon orthodoxen die vinden dat in dit soort kwesties de katholieken en de protestanten moeten capituleren. Ik vrees dat de meeste leiders binnen de orthodoxe Kerken hier niet op inzetten vanwege de reactie die ze zouden krijgen van hun gelovigen.”

Alexander Rentel sluit zich hierbij aan: “Ik verwacht niet dat er veel zal veranderen na dit jaar. Mensen zullen overleggen, proberen het eens te worden, maar er zal weinig gebeuren.” Maar, voegt hij eraan toe, “ook al lijken deze problemen onoverkomelijk, ze kunnen altijd overwonnen worden door Gods genade”. (Vertaling: Susanne Kurstjens)