Met de keuze voor de interconfessionele NBV21 zetten de Vlaamse bisschoppen een opvallende stap: niet alleen richting een eigentijdse liturgische taal, maar ook weg van een eeuwenlange katholieke traditie van eigen vertalingen. Hoe valt de beslissing in Nederland, in Rome – en vooral ook bij de gewone kerkganger?
Een “historisch besluit”, noemt Rieuwerd Buitenwerf, directeur van het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap (NBG) het in een persbericht: de keuze van de Vlaamse bisschoppen om de teksten van de interconfessionele Nieuwe Bijbelvertaling (NBV) uit 2021 te gaan gebruiken in het lectionarium, het boek waarin de officiële schriftlezingen voor de liturgie staan.
“Nooit eerder in de afgelopen vijf eeuwen hebben protestantse en katholieke kerken dezelfde Bijbelvertaling gebruikt”, aldus Buitenwerf.
“De keuze voor de NBV21 is in de eerste plaats een positieve: ze biedt een hedendaags en consistent geheel”
Tweet dit!
Ook Lode Aerts, bisschop van Brugge en binnen de Belgische bisschoppenconferentie verantwoordelijk voor de Nederlandstalige liturgie, is blij met de keuze voor de NBV21: “We zijn onder de indruk van de kwaliteit van deze vertaling, die niet alleen dicht bij de brontekst blijft, maar ook hedendaags taalgebruik inzet om de Bijbel dichter bij onze tijd te brengen.”
Aan de NBV werkte een groot team van vertalers en deskundigen mee van verschillende christelijke denominaties, ook katholieke, én uit het jodendom. Toch is de keuze opvallend, omdat deze interconfessionele vertaling eerder door de katholieke bisschoppen in onze streken slechts goedgekeurd werd voor persoonlijke lezing en oecumenische vieringen, maar nadrukkelijk niet voor gebruik in de katholieke eredienst.
Daarvoor werd – en wordt in Nederland nog steeds – vastgehouden aan de katholieke Willibrordvertaling van 1975. Dertig jaar geleden kreeg deze vertaling z’n laatste update, maar ook die Willibrord ’95 werd niet geschikt gevonden voor de officiële liturgie. Daarom klinkt er in onze huidige liturgie met wat kleine aanpassingen nog altijd een vijftig jaar oude vertaling.
Al enige jaren wordt er gesproken over een nieuwe update van de Willibrord, maar wanneer die klaar is en of die dan ook in de liturgie gebruikt gaat worden, dat lijkt niemand nog precies te weten. Volgens Jeroen Heiremans, algemeen secretaris van de Interdiocesane Commissie voor Liturgie (ICL) in Brussel, lijkt een nieuwe Willibrordvertaling “bij gebrek aan beschikbare mensen en middelen” momenteel “veeleer een wens dan een realistisch perspectief”.
In Vlaanderen besloot men er in elk geval niet op te wachten. Heiremans: “De Vlaamse bisschoppen wilden nu een keuze maken die ook op langere termijn – voor de komende vijftig jaar – houdbaar en werkbaar is. De keuze voor de NBV21 is in de eerste plaats een positieve: ze biedt een hedendaags en consistent geheel.”
Vraag is nog wel: vindt het Vaticaan dat ook? Iedere uitgave van het lectionarium moet officieel door Rome goedgekeurd worden, en dat definitieve groene licht is er nog niet. Maar Heiremans is er optimistisch over dat dat er wel gaat komen, want in Rome weet men dat de Vlamingen met deze interconfessionele vertaling aan de slag is gegaan. “In zorgvuldige afstemming met, en met goedkeuring van, het Dicasterie voor de Goddelijke Eredienst zijn we deze weg met de NBV21 ingeslagen”, aldus de ICL-secretaris.
Ook wijst hij erop dat er “sinds Magnum principium sprake is van een groter vertrouwen in het oordeel van de bisschoppenconferenties”. Magnum principium is een door paus Franciscus in 2017 uitgevaardigde bepaling, waarin de verantwoordelijkheid voor liturgische vertalingen voor een belangrijk deel bij de plaatselijke bisschoppenconferentie wordt gelegd en de rol van het Vaticaan juist wat wordt ingeperkt.
Als de verwachte confirmatio uit Rome inderdaad komt, dan krijgen de Vlaamse katholieken dus met ingang van de advent van 2027 schriftlezingen uit de NBV te horen op zondag. Kleine aanpassingen worden daarin wel gedaan, om al-te-Hollandse formuleringen wat geschikter te maken voor Vlaamse oren (bijvoorbeeld ‘wenen’ in plaats van ‘huilen’), en al-te-protestantse formuleringen voor katholieke oren (bijvoorbeeld ‘verrijzenis’ in plaats van ‘opwekking’).
Maar, ook historisch: dat betekent dus ook dat de Vlaamse en Nederlandse katholieken vanaf dan ineens echt uiteenlopende vertalingen te horen krijgen tijdens de zondagsmis. Want de Nederlandse bisschoppen, zo bevestigt woordvoerder Anna Kruse desgevraagd, gaan niet mee met de keuze van de Vlamingen voor de NBV. Volgens Heiremans is het “een gemiste kans op samenwerking”.
Wel komt er al met de komende advent ook in Nederland een vernieuwd zondagslectionarium beschikbaar voor het A-jaar, zo meldt Kruse. Die zal echter nog steeds in grote lijnen uitgaan van de Willibrord ’75. Ook die teksten zijn allemaal “voorgelegd aan het Dicasterie voor de Goddelijke Eredienst in het licht van de daarvoor geldende richtlijnen”, zo meldt Kruse namens de Nederlandse bisschoppen.
Opnieuw komt desalniettemin de vraag op: wat vindt Rome ervan? Want er bestaat nog een andere Vaticaanse bepaling die hier van toepassing is, en dat is Liturgiam Authenticam uit 2001. Daarin staat onder meer het principe van “eenheid en bestendigheid” beschreven; het Vaticaan stelt daarmee de regel dat er binnen een taalgebied “slechts één goedgekeurde vertaling beschikbaar is die in alle delen van de verschillende liturgische boeken wordt opgenomen”.
Dus kan dat wel: twee aparte lectionaria voor een zo’n klein taalgebied als het Nederlandse? Zowel Kruse als Heiremans stellen van wel. Al eerder staakten de Vlaamse bisschoppen de samenwerking met de Nederlandse bisschoppen bij een in 2010 begonnen nieuwe vertaling van het altaarmissaal (het boek waarin alle vaste gebeden van de Mis staan beschreven).
“Nederland kreeg toen uitdrukkelijk de goedkeuring van Rome om alleen verder te werken”, aldus Heiremans, “en omgekeerd gold dat later ook voor Vlaanderen met het lectionarium. Of zoals de huidige prefect van het Dicasterie voor de Goddelijke Eredienst, kardinaal Roche, het verwoordde bij het ad-liminabezoek van de Belgische bisschoppen in 2022: ‘Als jullie samen kunnen optrekken is dat beter, maar als dat niet mogelijk is, is het ook goed.’”
Ook wijst Heiremans erop dat deze situatie op zichzelf niet uitzonderlijk is. “In de Engelstalige wereld, bijvoorbeeld, gebruiken verschillende regio’s ook elk een andere Bijbelvertaling als basis voor het lectionarium.”
“Een belangrijke overweging was ook: Voor wie willen we de Bijbel openhouden? Voor de almaar slinkende groep ouden van dagen, of voor een jongere generatie?”
Tweet dit!
Al geeft hij ogenblikkelijk toe dat er wel een schaalverschil is: “Wel zijn we als taalgebied relatief klein.”
Maar in zekere zin nog belangrijker dan Romeinse instemming zal uiteindelijk ook de mate zijn waarin de gewone katholiek de verandering zal omarmen. De ervaring leert immers dat kerkgangers erg gehecht zijn aan bekende formuleringen – denk alleen maar aan de enorme weerstand de nieuwe vertaling van het Onzevader in 2016 opriep. Zal de NBV dus dan wel aanvaard worden door de Vlaamse katholieken?
Heiremans verwacht van wel. “Een belangrijke overweging was daarbij ook: Voor wie willen we de Bijbel openhouden? Voor de almaar slinkende groep ouden van dagen, of voor een jongere generatie? Natuurlijk zullen sommige passages anders klinken, maar dat verhoogt misschien net de alertheid van de toehoorders – zo horen ze de tekst met nieuwe oren.”
In een wereld waarin alles voortdurend verandert en onder druk staat, is katholieke kwaliteitsjournalistiek een uniek en kostbaar goed. Op KN.nl heeft u altijd toegang tot het laatste nieuws uit kerk en samenleving, en vindt u uitgebreide reportages en verhelderende analyses van onze gespecialiseerde redacteuren.
Voor maar € 1,40 per week leest u altijd als eerste al het moois dat KN.nl te bieden heeft, heeft u online onbeperkt toegang tot al onze artikelen én steunt u het voortbestaan van de laatste katholieke krant van Nederland.
Dus geef om katholieke kwaliteitsjournalistiek en word lid van KN Online.
