Worden de coronamaatregelen voor kerken op korte termijn versoepeld? Waarschijnlijk niet. Maar aan de kerken zelf zal dat niet liggen, zegt Daniëlle Woestenberg van het Interkerkelijk Contact in Overheidszaken (CIO). Een eerste concept van richtlijnen voor de ‘anderhalvemeterkerk’ ligt nu op het bureau van minister Grapperhaus.

De scholen gaan voorzichtig weer open, sporten mag ook weer onder voorwaarden. In katholieke kring klinkt volop de vraag: wanneer gaan ook de kerkdeuren weer gewoon open? In het KN-opiniepanel van deze week gaf bijna 60 % van de deelnemers aan dat men het tijd vond om weer gewoon naar de Mis te gaan.

Goede werkrelatie

De overheid denkt daar duidelijk anders over. Ziet politiek Den Haag de kerken voldoende staan? De ene bewindsvoerder meer dan de ander, zo reageert Daniëlle Woestenberg nuchter. Zij is secretaris van het Interkerkelijk Contact in Overheidszaken (CIO), dat namens een dertigtal christelijke kerken (waaronder de katholieke) de belangen behartigt bij de rijksoverheid.

Met name met het ministerie van Justitie en Veiligheid is de werkrelatie uitstekend, vertelt Woestenberg. “We hebben wekelijks informeel overleg.” Maar inderdaad: uit die overleggen blijkt ook dat de kerken nog geduld moeten betrachten. Woestenberg: “Minister Grapperhaus heeft ons heel duidelijk laten weten: áls er straks al een nieuwe versoepeling van de maatregelen aan zit te komen, dan zitten jullie daar als kerken echt niet bij.”

Vitale processen

Woestenberg zegt dat het CIO zich hard maakt om de “twee vitale processen van de kerken” aan de regering duidelijk te maken: enerzijds de eredienst, anderzijds de inzet van kerken voor zwakkeren en eenzamen in de samenleving.

Maar zij snapt ook dat de overheid de kerk niet als het meest urgent bestempelt vanuit het perspectief van behoedzame versoepeling. Woestenberg: “Ik beluister in kerkelijke kring vaak het sentiment: ‘het draait alleen maar om de centen’. Maar dat is absoluut niet waar. Het belang van volksgezondheid weegt in Den Haag echt zwaarder dan het economische belang. Daarom zie je bijvoorbeeld ook dat het sporten voor kinderen voorrang krijgt op de eredivisie.”

“We kunnen er van alles van vinden dat de kerken nog niet open mogen, maar uiteindelijk is de afweging vrij nuchter: de gemiddelde leeftijd van kerkgangers is toch wat hoger, het betreft vaak kwetsbare groepen. Dat de kerken niet als eerste aan de beurt zijn bij de versoepeling, ligt dan voor de hand.”

Kerk moet zelf protocollen opstellen

Maar laten kerken de tijd dan vooral goed benutten om klaar te zijn voor de ‘anderhalvemeterkerk’, zo stelt de CIO-secretaris. “Ik vind het passend bij onze kerk-staatrelatie dat er geen protocollen worden opgelegd aan kerken door de overheid. Daarom hebben wij vanuit het CIO ook aan alle landelijke kerkbesturen laten weten dat zij hier zélf verantwoordelijk voor zijn. Zij moeten protocollen opstellen en hun goede wil tonen.”

Woestenberg: “Wij vinden het van belang, dat zodra het enigszins mogelijk is, er verantwoorde manieren zijn om de eredienst te hervatten. We willen voorkomen dat er vanuit een ministerie gezegd wordt: ‘in principe zouden de kerken wel weer open kunnen, maar jullie hebben je zaakjes nog niet op orde, er zijn geen stukken, geen protocollen.’”

Eerste voorzet naar minister

Daar wordt nu dus hard aan gewerkt. Afgelopen vrijdag is een eerste voorzet naar de minister gestuurd voor een ‘richtlijn voor protocol kerkelijk leven op anderhalve meter’.

Er worden zaken in benoemd als het aantal toegestane kerkgangers voor kerkgebouwen, de ventilatie van kerkgebouwen, het zingen van de koren, de kindernevendiensten en het koffie drinken achteraf, het markeren van looplijnen door strepen op de grond, enzovoort.

Verschillen tussen kerken

“Het is slechts een raamwerk”, benadrukt Woestenberg, “geen definitief protocol. Die moeten landelijke besturen van de verschillende kerkgenootschappen, maar uiteindelijk ook alle kerken op lokaal niveau zelf gaan opstellen. Het maakt nogal uit of je samenkomt in een neogotische kathedraal met vijf ingangen of in een achterafzaaltje in een dorp.”

Het CIO vertegenwoordigt 29 christelijke kerken en twee joodse genootschappen, en Woestenberg wijst erop dat je die niet allemaal over één kam kunt scheren. “Natuurlijk zijn er overeenkomsten maar ook grote verschillen. Voor een gereformeerde kerk kan het schoonmaken van de liedboeken van groot belang zijn, terwijl voor katholieken de communie veel belangrijker is, en orthodoxen zich afvragen hoe dat nu moet met het kussen van de iconen. Er kan niet één protocol voor alle kerken komen.”

Ook katholiek protocol

Dus ook voor de katholieke kerk in Nederland zal zo’n protocol moeten komen, waar men op het niveau van de bisschoppenconferentie ook volop mee bezig is. “Wij zijn continu in gesprek met het CIO, ook over het raamwerk voor protocollering waarover zij nu in gesprek zijn met de overheid”, zo laat woordvoerder Anna Kruse van het Secretariaat Rooms-Katholiek Kerkgenootschap desgevraagd weten. “Daarin zijn ook de rooms-katholieke belangen meegenomen.”

Kruse benadrukt dat tot nader order – in ieder geval tot en met 1 juni – voor katholieke kerken onverkort de maatregelen gelden zoals die eerder door de bisschoppen zijn afgekondigd.

Geen gekkies

Uiteindelijk willen de kerken aan de overheid en de samenleving het signaal afgeven dat zij constructief meedenken en meewerken aan het bestrijden van het coronavirus. Daniëlle Woestenberg: “Waar ik vanaf wil, is de geest van mensen als Arjan Lubach, die zeggen: in die kerken zit een stel gekkies die denken dat de Heilige Geest hen wel beschermt tegen het coronavirus. Dat is gewoon echt onzin, in alle kerken in Nederland wordt dit probleem zeer serieus genomen, en er is een grote bereidheid om gepaste maatregelen te nemen.”

“Het is maar zeer de vraag of er in mei een verlichting van de maatregelen voor de kerken komt”, besluit de CIO-secretaris. “Op basis van wat ik nu beluister in Haagse kringen, ben ik er bijna zeker van dat dat niet het geval zal zijn. Maar ze kunnen nooit zeggen dat het aan de kerken ligt. De bereidheid is er, de richtlijnen zijn er, dus wij zullen er klaar voor zijn als de kerken straks weer open mogen.”