Het ‘synodaal proces’ in Duitsland ging onlangs van start. Met een eerste plenaire vergadering beet de Duitse Kerk eind januari het spits af van een open debat waarin delen van de kerkelijke leer ter discussie worden gesteld. Wat is de stand van zaken?

Met het begin van het kerkelijk jaar lanceerde de Kerk in Duitsland in december een twee jaar durende reeks discussies over onder meer de seksuele moraal, het celibaat en de rol van vrouwen in de Kerk. Het initiatief werd genomen door de Duitse bisschoppen en het Centraal Comité van Duitse Katholieken (ZdK), en kreeg al voor de officiële opening te maken met een interventie uit het Vaticaan.

Een eerste balans opgemaakt

Nu de eerste plenaire sessie is afgesloten, maken Duitse katholieken een eerste balans op. Volgens Anian Wimmer, hoofdredacteur van de katholieke nieuwssite CNA Deutsch, heeft het proces binnen een korte tijd belangrijke ontwikkelingen doorgemaakt.

“De onderwerpen die zijn voorgesteld ter discussie zullen nog steeds besproken worden. Maar door het ingrijpen van het Vaticaan zal dit proces niet langer kerkrechtelijk bindend zijn”, zegt Wimmer in een telefonisch interview met KN.

Wat maakt de ‘synodale weg’ zo controversieel?

“De controverse begon volgens sommige deskundigen al tijdens de voorbereidingsfase. De Kerk heeft bepaalde manieren om dit soort zaken te bespreken, denk maar aan een particulier concilie of een synode. In plaats daarvan is een eigenaardig proces voorgesteld, waarvan de eerste statuten “kerkelijk ongeldig” werden verklaard door het Vaticaan. Een ander controversieel aspect is de rol van het ZdK. Het comité claimt een vertegenwoordigend orgaan te zijn van alle Duitse leken. Dat is zeker niet het geval.”

Waarom hebben sommigen kritiek geuit? 

“Er zijn zorgen van theologische aard, die betrekking hebben op het proces. Theologe Marianne Schlosser (lid van de Vaticaanse Internationale Theologische Commissie en winnaar van de Ratzingerprijs in 2018, red.) bijvoorbeeld, uitte zorgen over zowel de voorbereiding als de aanpak. Ze kon zich vinden in het tussenrapport van de voorbereidingsgroep en sprak over een obsessie met het wijden van vrouwen. Haar bedenkingen worden gedeeld door andere theologen, bisschoppen en deskundigen.”

En dan is er nog de brief van paus Franciscus. 

“De paus richtte die niet alleen tot de bisschoppen, maar tot alle Duitse katholieken. Dit is historisch. Toen de brief verscheen, schreef de nuntius in Duitsland, Nikola Eterovic, een notitie aan de Duitse bisschoppen. Hij zei dat er in de geschiedenis twee momenten zijn geweest waarop een paus zich richtte tot Duitse Kerk. Het eerste was in 1937, met de encycliek Mit brennender Sorge van paus Pius XI, over de bedreigingen van het nationaalsocialisme. En nu heeft de paus opnieuw geschreven.”

Hoe staan de Duitse bisschoppen in dit debat?

“Hoewel je hiermee het risico loopt erg simplistisch te zijn, zou je kunnen zeggen dat er drie kampen zijn. Er is een groep zelfbenoemde hervormers, die zich erg uitspreken voor veranderingen die door anderen als problematisch worden gezien. Sommigen zeggen dat belangrijke figuren als kardinaal Marx en de vicevoorzitter van de bisschoppenconferentie, bisschop Franz-Josef Bode van Osnabrück, hier deel van uitmaken, net als bisschop Franz-Josef Overbeck van Essen.

Aan de andere kant is er een belangrijke minderheid die als traditioneel of conservatief wordt beschouwd. Ze draait om twee leidende figuren: kardinaal Rainer Maria Woelki van Keulen en bisschop Rudolf Voderholzer van Regensburg. Ten slotte is er een derde groep die bestaat uit veel hulpbisschoppen. Waar deze groep voor staat is lastig te zeggen, het is aan verandering onderhevig.”

In hoeverre heeft de publicatie van de nieuwe exhortatie Querida Amazonia invloed gehad op het debat?

“Die had een ongelooflijke impact, vooral als je kijkt naar reacties van theologen en bisschoppen. Velen hebben teleurstelling geuit, anderen hebben de exhortatie positief verwelkomd. Paus Franciscus gaat niet in op het celibaat en velen zeggen dat de viri probati (de priesterwijding van rijpe gehuwde mannen, red.) of de wijding van vrouwen niet langer op tafel ligt.”

Zijn er ook positieve kanten aan het synodaal proces?

“Er zijn verschillende positieve aspecten, zoals paus Franciscus schrijft in zijn brief wanneer hij het heeft over synodaliteit. Sommigen zeggen dat ‘heilige koeien’ nu geslacht mogen worden. Alles kan bekeken en bediscussieerd worden. Er zijn volgens mij ook veel potentieel positieve zaken over dit proces: hervormingsintenties worden eerlijk besproken, maar ook vanuit een perspectief dat past binnen de brede tent van het katholicisme.”

Kardinaal Reinhard Marx geldt als voortrekker van de synodale weg. Hij is binnenkort geen voorzitter meer van de Duitse bisschoppenconferentie. Verandert dat zijn rol?

“Hij zal niet langer fungeren als voorzitter van het synodaal proces. Toch heeft hij het publiek verzekerd dat hij een actieve deelnemer zal zijn. Maar waar velen op wijzen, is de timing van de bekendmaking van zijn terugtreden, net voor de publicatie van de exhortatie Querida Amazonia. Hoe dit geïnterpreteerd moet worden, blijft een raadsel.”

Lees meer over de Kerk in Duitsland: https://www.kn.nl/duitsland/